Οι αξίες μας δημιουργήθηκαν και εκφράζουν μια - περασμένη πια - εποχή όπου ο δυτικός άνθρωπος ήταν "μέσα στο ρεύμα της Ιστορίας" και αδιαφορούσε για το πώς είναι δυνατό να υφίστανται την Ιστορία όλοι αυτοί οι άνθρωποι για τους οποίους η δική μας ιστορική ζωή ήταν ο δικός τους ο θάνατος. Η "Διαλεκτική του κυρίου και του δούλου" στη "Φαινομενολογία του Πνεύματος - μια από τις υψηλότερες στιγμές της Δυτικής Φιλοσοφίας - ολοκληρώνεται με τη στιγμή όπου ο δούλος ξαναβρίσκει μέσα στην Εργασία το νόημα και την πραγματικότητα της ανθρώπινης αυτονομίας: όλη η αισιοδοξία του Marx βγαίνει απ' αυτή την απόλυτη πίστη στην ακαταμάχητη λογική ("Διαλεκτική") αναγκαιότητα που κάνει το δούλο να περάσει από τον "φόβο και την αγωνία" στη συνείδηση της Ελευθερίας και τη συμφιλίωσή του με την ύπαρξη - αυτή τη συνείδηση της Ελευθερίας που ο Marx την ονόμασε "ταξική συνείδηση".
[...]
Η "Ηθική των κυρίων", πολύ προτού την ανακαλύψει το νιχιλιστικό βλέμμα του Nietzsche, ήταν η φυσική κατάσταση του δυτικού ανθρώπου και όλες του οι αξίες: η αισιοδοξία του, ο "ανθρωπισμός" του, ο "προοδευτισμός" του, η αποξενωμένη από κάθε τραγικό μάθος "Αισθητική" του, προϋπέθεταν αυτή την "Ηθική των κυρίων" και κατοχύρωναν την ησυχία της συνείδησής του απέναντι σε κάθε τραγικό προβληματισμό σχετικά με το νόημα ή τα αποτελέσματα της ιστορικής του δράσης.
Σήμερα, ο άνθρωπος αυτός, βρέθηκε ξαφνικά χαμένος μέσα σ' ένα κόσμο από πράγματα και γεγονότα που τον ξεπερνάν και τον μετατρέπουν σε όργανο μιας Λογικής και ενός Μηχανισμού που όσο λιγότερο μπορεί να τον αγνοεί τόσο περισσότερο αρνείται να αναγνωρίσει μέσα του τον εαυτό του και τόσο περισσότερο του φαίνεται απάνθρωπος και μοιραίος. Από τους πολέμους και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης - τους μεγάλους δαίμονες του 20ου αιώνα - μέχρι τα "ένστικτα του θανάτου" του Freud και την "Εξομολόγηση" του Μπουχάριν, οι δαίμονες του Goya και του Σταβρόγκιν - οι πανάρχαιοι Δαίμονες της Ύβρης ακι της Αδικίας για τους οποίους είχαν μιλήσει γεμάτοι φρίκη και δέος όλοι οι προφήτες από τον Ησαΐα μέχρι τον Αισχύλο και που ο 19ος αιώνας πίστεψε ότι τους είχε οριστικά και τελειωτικά εξαφανίσει - βγήκαν ξανά από τα υπόγειά τους.
Αυτή η συμφιλίωση με τη ζωή με τη μεσολάβηση της αναγνώρισης της παρουσίας του θανάτου μες τη ρίζα της ύπαρξης - που μας θυμίζει άλλωστε αυτή τη στιγμή μες τη Διαλεκτική του Κυρίου και του Δούλου όπου ο φόβος του θανάτου, "του απόλυτου Κυρίου", κάνει τη σκλαβωμένη συνείδηση να ξαναβρει την ανθρωπιά της - θα είναι μια "οπισθοδρόμηση", λέει ο Freud, γιατί δεν μπορεί παρά να σημαίνει μια - προσωρινή ή οριστική - εγκατάλειψη της προοδευτικής ιδεολογίας που, παρ' όλο τον απατηλό της χαρακτήρα, δεν παύει να συμβολίζει μια υψηλή στιγμή ανθρώπινης αυτοπεποίθησης. Θα είναι μια "οπισθοδρόμηση" γιατί ο άνθρωπος θα πρέπει να ξαναβρεί το μυστικό - το παμπάλαιο μυστικό - και τη δύναμη που δίνει ο Φόβος απέναντι στην ίδια του τη δύναμη: αυτός ο Φόβος από τον οποίο είχε χειραφετηθεί από τότε που οι άγγελοι της Reims και του Angelico έκλεισαν τις πόρτες της Κόλασης που έκοβε τον κόσμο στη μέση, αυτός ο Φόβος που ξυπνούσαν οι προφήτες του Ισραήλ, αυτός ο Φόβος που έκανε τον Αισχύλο να λέει: όλα τα φυσικά στοιχεία διαλαλούν την ύπαρξη των δυνάμεων που επειλούν τη ζωή· ποιος όμως θα μπορέσει να μιλήσει για την Ύβρη του ανθρώπου;
Υπάρχει, θα μπορούσαμε να πούμε, μια βαθιά συγγένεια ανάμεσα στα εφιαλτικά όνειρα ενός ψυχωτικού που αποξενώνεται ολοένα και περισσότερο από την πραγματική ζωή του... και την ανάγκη του Τραγικού και του Απόκοσμου που κυριεύει μια ολάκερη κοινωνία όταν η Ιστορία της θέτει προβλήματα που - αντίθετα με την αισιόδοξη θεωρία του Marx - δεν μπορεί να λύσει. Μες τον εφιάλτη, μες το όνειρο αυτο-τιμωρία, η "άρρωστη" συνείδηση μετατρέπει σε απειλητικές οντότητες τα σύμβολα της αποτυχίας της και της ριζικής της ανικανότητας να αντιμετωπίσει τα πραγματικά προβλήματα της ύπαρξης και να πραγματοποιηθεί και η ίδια μες την επίλυσή τους. Κατά τον ίδιο τρόπο, μια κοινωνία που συνειδητοποιεί την ιστορική της αποτυχία και καταδίκη χωρίς να μπορεί να βρει μέσα της τη δύναμη ν' αποκαταστήσει την ενότητα του ανθρώπου με τον εαυτό του, κατέχεται από την ανάγκη να αναγνωρίσει την πραγματικότητα του εφιάλτη, να μυθοποιήσει την ίδια την Ενοχή, να δώσει ένα νόημα στην ίδια της την Τιμωρία: η "νομιμοποίηση" του Κακού, η συνειδητοποίηση του Αρνητικού, η γλώσσα του Θανάτου (το Κακό, το Αρνητικό, ο Θάνατος με τις απειράριθμες δαιμονικές τους μορφές είναι τα ανώτατα σύμβολα της απάνθρωπης υπόστασης που ανακαλύπτει ο άνθρωπος μέσα του· και ακριβώς γι' αυτό, είναι τα κατ' εξοχήν σύμβολα που εκφράζουν την εξέγερση της ζωής κατά της αυτονομίας και ασφάλειας της συνείδησης) είναι γι' αυτήν μια ύστατη ελπίδα σωτηρίας.
αποσπάσματα από το:
Κώστας Παπαϊωάννου
ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - 2003
που άλλοτε εμφανίζονται σαν διαταραχή, άλλοτε σαν διδυμίες,
άλλοτε σαν αλληλοαποκλεισμοί κι άλλοτε σαν σινεκβανόνες.
Η διπολία Κύριος και Δούλος είναι ίσως η αφορμή
για τις σκέψεις του Παπαϊωάννου που η λύπη τους,
απ' τα χρόνια του '50, ξεκόπηκε και σάλταρε
από πάνω μπλογκωμένη.
Η διπολία Κύριος και Δούλος είναι ίσως η αφορμή
για τις σκέψεις του Παπαϊωάννου που η λύπη τους,
απ' τα χρόνια του '50, ξεκόπηκε και σάλταρε
από πάνω μπλογκωμένη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου