Ένα χρόνο μετά. Είναι δύσκολο να επιστρέφεις. Θα πρέπει πρώτα πρώτα να ξέρεις γιατί. Δεν ξέρω. Ίσως η σχέση μέσω ενός μπλογκ, που μοιάζει τόσο απόμακρη αν συγκριθεί με τις σχέσεις των κοινωνικών δικτύων, κρεμά πιο ελαφριά πέτρα στον λαιμό των αναρτήσεων που πλέουν στο εφημερεύον πέλαγος. Κατά τ' άλλα δεν πρόκειται για επιστροφή. Πρόκειται για εκπλήρωση καθήκοντος. Αποχαιρετώ το 2020 και σας χαιρετώ.
Ενώ δεκάδες τραγούδια και κείμενα περιμένουν σχεδόν χωρίς ελπίδα να υπάρξουν, εμφανίστηκε η Διαμάντω και προσπέρασε στην έξοδο του 2020 το σελοφάν που στην αρχή του περιτύλιγε συσσωματώματα υπομικροσκοπικών και μάταιων κατά τα δειχθέντα ελπίδων· η Διαμάντω εφορμά στην διακοσιετηρίδα της παλιγγενεσίας. Θα πρέπει να συνταχθούμε, να διεκδικήσουμε εορταστικές εκδοχές, νοηματοδοτικές παρλαπίπες. Ιδού ένα εν Ρόδω πήδημα: μεταμφιεσμένο θηλυκό, ανάμεσα σε αρσενικά κλεφτόπουλα που πολεμούνε, φανερώνεται άθελά του: κάτι γίνεται, σφίγγεται, σειέται, σπάει το ασημόκουμπο και αποκαλύπτεται το βυζί. Ένα κλεφτόπουλο το βλέπει και τ' ορέγεται. Και μετά; Άλλοτε τίποτα: ας βάλει κάθε μια δικό της τέλος κι ας διαλέξει ένα δικό του ο καθένας. Άλλοτε συναλλαγή, άλλοτε φονικό.
Ποιος είδε ψάρι σε βουνό; Το ερώτημα είναι παλιό και η απάντηση επίσης. Και η θάλασσα σπαρμένη. Και η ανύπαντρη, που θα πει η μικρή, κόρη ντύνεται στα κλέφτικα. Δεν είναι όμως η Βουγιουκλάκη - Πίπης, η μεταμφιεσμένη αρχόντισσα της ταινίας, που ερωτεύεται τον αλήτη που βλέπει τυχαία το βυζί της και καταλαβαίνει το φύλο της. Η Διαμάντω δεν κάνει κέφι το κλεφτόπουλο το οποίο έχει ήδη δηλώσει ότι το βυζάκι της είναι της ορεξιάς του. Και, για να μην αποκαλυφθεί, του παίρνει το κεφάλι. Απλά απλούστατα.
Ο Παντελής Μπουκάλας στο δεύτερο δοκίμιό του για το δημοτικό τραγούδι με τίτλο "Το αίμα της αγάπης. Ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση" της σειράς "Πιάνω γραφή να γράψω" παρουσιάζει τον έρωτα ως σφαγέα. Το τραγούδι για τη Διαμάντω, που αντλεί από κείμενο της Μαλβίνας Ι. Σαλβάνου "Τραγούδια, μοιρολόγια και λαζαρικά Αργυράδων Κερκύρας" (Λαογραφία, Θ, 1926-1928), το κατατάσσει στη κατηγορία "Προληπτική δολοφονία του άνευ ανταποκρίσεως ερωτευμένου προς αποφυγήν αποκαλύψεων". Με άλλα λόγια, εξαίρεση (;): ο έρως ως σφάγιον. Και είναι το μοναδικό παράδειγμα που δίνει για την κατηγορία, ένα παράδειγμα με πολλές παραλλαγές. Η Μαλβίνα Ι. Σαλβάνου ήταν δημοδιδασκάλισσα και, όπως διαβάζουμε στην έκδοση της Λαογραφίας του 1921 (Η, 1921-1925), είχε τότε 7 χρόνια που μάθαινε γράμματα τα παιδιά των Αργυράδων Λευκίμμης. Κύρια πηγή στην πολυετή της έρευνα ήταν η παπαδιά Μαρία Καλούδη με την τεράστια μνήμη "αν και υπερέβη το 60όν έτος της ηλικίας της". Η παπαδιά τής παρέδωσε το τραγούδι της κλεφτοπούλας Διαμάντως, την οποία πάντως η δασκάλισσα δεν την ονοματίζει. όπως δεν την ονοματίζει και ο Παναγής Ηρειώτης στον οποίο παραπέμπει (στον ίδιο τόμο της Λαογραφίας). Ο τελευταίος, ερευνώντας στην Αίγινα, αναφέρεται σε μια λύγερη που έκανε σαράντα χρόνους "καπετάνιος" στους κλέφτες και που σε μια "πίσημη ημέρα", παίζοντας το λιθάρι και το σπαθί, της έσπασε το ασημόκουμπο και "τσαι φάνη το βυζί της". Όμως οι παριστάμενοι δεν καταλάβαιναν τι έβλεπαν, άλλος έβλεπε ασήμι και άλλος μάλαμμα (έτσι, με δύο μ) και μόνο ένα μικρό "κλεφτάτσι" δεν "εγελάστητσε".
Ο Ηρειώτης δεν δίνει συνέχεια, τι απέγινε ο καπετάνιος με τα βυζιά. Όσο για την οφθαλμαπάτη ή την παραίσθηση στη θέα του βυζιού, υπάρχουν κι άλλες εκδηλώσεις· στη συλλογή του Απόστολου Μελαχρινού (1946), πάντως, το κλεφτόπουλο δεν ξεγελιέται, βυζί βλέπει, "που είν' άσπρο σαν το χιόνι", λέει, αντί να πει ότι είναι της ορεξιάς του. Την ιστορία της κλεφτοπούλας, όχι Διαμάντως κι εδώ, τη βρίσκουμε και στις "Εκλογές" του Ν. Πολίτη. Ο Πολίτης δίνει συνέχεια αλλά αναίμακτη. Η κλεφτοπούλα προτείνει οικονομική συναλλαγή, όμως το κλεφτόπουλο θέλει την ίδια, όχι να το πλουτίσει βαριά, όπως του προτείνει· κι εκείνη του εξηγεί ότι θα πρέπει να αναβαθμιστεί, να γίνει κλεφτοπολεμάρχος για νάναι άξιός της. Η παραλλαγή του Πολίτη δεν δίνει εξήγηση γιατί κόπηκε το θηλύκι στο πουκάμισο της Λύγερης. Ο Γιάννης Αποστολάκης, στην κλασική μελέτη του του 1929, βρίσκει ότι η παραλλαγή που προτείνει ο Πολίτης κάνει το τραγούδι "σκοτεινιασμένο ή καλύτερα βουβό". Και παραθέτει διάφορες εξηγήσεις, όπως του Passow "από το σείσμα το πολύ κι από τη λεβεντιά της" ή "από τη σφίξη της κι από την εντροπή της" και άλλων: " κι από την προκοσύνη της κι από τη γρηγοριά της", "κι από τη φούρια την πολλή κι από τη δύναμή της", "κι απ' το πολύ το σείσιμο κι απ' το πολύ καμάρι" κλπ. Πάντως, ενώ θεωρεί ότι με τις "Εκλογές" του Πολίτη αρχίζει η "σωστή εξέταση και μελέτη" του δημοτικού τραγουδιού, ο Αποστολάκης έχει την ακριβώς αντίθετη γνώμη για τον Ζαμπέλιο· ένα από τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί είναι και πάλι η Κλεφτοπούλα. Ο Αποστολάκης γράφει ότι μελέτησε περισσότερες από σαράντα παραλλαγές και ότι όλες έχουν "φυσικώτερο τέλος από του Ζαμπέλιου. Άλλες τελειώνουν με την κόρη να παρακαλή το κλεφτόπουλο να μη τη μαρτυρήση, και του υπόσχεται να υποταχτή στο θέλημά του, να γίνη γυναίκά του, ή να του δώση τ' άρματά της, βαθμούς και χρήματα. Σ' άλλες πάλι σκοτώνει η ίδια το κλεφτόπουλο, ή παραγγέλνει στα παλληκάρια να το σκοτώσουν. Αλλού πάλι, στο κλεφτόπουλο που θέλει σώνει και καλά να την πάρη γυναίκα τού λέει να μονομαχήση μαζί της, ενώ σε δυο τρεις, η κόρη μοιράζει το έχει της και γυρίζει στο σπίτι της να παντρευτή. Είναι όμως και μερικές, όπου το τραγούδι δε φτάνει ως το τέλος, παρά τελειώνει σε διάφορες σημαντικές μεριές· λ.χ. εκεί που το κλεφτόπουλο ανακαλύπτει πως δεν είναι μάλαμα ή ασήμι ό,τι έλαμψε παρά ο κόρφος της κόρης, ή εκεί που αρνειέται να πάρη τα χαρίσματα της κόρης και θέλει να πάρη την ίδια για γυναίκα". Δύσκολο να διατηρείς την ορθογραφία μονοτονίζοντας. Η ανακάλυψη από το κλεφτόπουλο ότι δεν πρόκειται για μάλαμα ή ασήμι εμφανίζεται και στην κλεφτοπούλα του Ζαμπέλιου της σελ. 684, όπου, μάλιστα, βρίσκουμε και εξήγηση για το πώς "εκόπη το θελικι της κ' εφάνη το βυζί της": "από το πήδημα, και απ' την πολλή τη ζώση".
Όμως ο Αποστολάκης δεν αναφέρεται στην κλεφτοπούλα της σελ. 684 αλλά της σελ. 616 του Ζαμπέλιου, όπου και το λιγότερο φυσικό τέλος όλων των γνωστών στον μελετητή παραλλαγών: να πάει να γίνει καλογριά. "Σ' όλες δηλαδή τις παραλλαγές, μ' όλο το διαφορετικό τέλος τους, δείχνεται το σάστισμα και η ταραχή της γυναίκας όταν βρίσκεται άξαφνα άθελα ξεγυμνωμένη μπρος στον άντρα". Ο Αποστολάκης κατηγορεί με πολλά παραδείγματα τον Ζαμπέλιο για "παράλογο εθνικό εγωισμό". "Η ιστορία της νοθείας των δημοτικών τραγουδιών μένει να γίνει" γράφει ο Αλέξης Πολίτης, επισημαίνοντας τη χρησιμότητά της για την ιστορία της φιλολογίας και των ιδεολογιών. Τα κλέφτικα είναι το κατεξοχήν πεδίο νοθείας. Μια ακόμα παραλλαγή, τραγουδισμένη από τη Δόμνα Σαμίου, αποφεύγει και την απλή αναφορά στο βυζί: "εκόπη τ' αργυρό κουμπί κι εφάνη κάτι εφάνη". Τι εφάνη; Όμως ξεφύγαμε, επιβεβαιώνοντας μία φυσική απέχθεια στην κανονικότητα των στρουχτούρων.
Φτάσαμε ως εδώ περιπλανώμενοι σε χαρτιά και δίκτυα. Ο Μπουκάλας έχει υποσχεθεί 17 βιβλία στη σειρά "Πιάνω γραφή να γράψω", από τα οποία τα 8, ανάμεσά τους τα ήδη 3 εκδοθέντα, έχουν αντικείμενο τον έρωτα. Ο έρως είναι το κίνητρο και όπου υπάρχει κίνητρο υπάρχει έρως, δηλαδή λαχτάρα για ζευγάρωμα. Καλώς ξαναζευγαρώσαμε λοιπόν, έστω και με υπόκρουση αυτή την προχειροφτιαγμένη τραγουδιστή Διαμάντω του τέλους του 2020, της αρχής του 2021, χωρίς την παραμικρή νύξη για όσα απίστευτα συμβαίνουν γύρω, για όσα ανατρέπουν και εκτρέπουν την καθημερινότητα, για τη σαστιμάρα μας, τρομάρα μας.
Ποιος είδε ψάρι σε βουνό και θάλασσα σπαρμένη,
ποιος είδε κόρη ανύπαντρη στα κλέφτικα ντυμένη;
Δώδεκα χρόνους έκαμε αντάμα με τσου κλέφτες.
Θελήσαν τα κλεφτόπουλα να παίξου το ντουφέκι,
κι η κόρη από το φόβο της κι από την εντροπή της
τση κόπη το θηλύκι της, τση φάνη το βυζί της.
Την είδ' ένα κλεφτόπουλο και του χαμογελάει.
"Τι έχεις, μωρέ κλεφτόπουλο, που όλο γελάς με μένα;"
"Είδα τον ήλιο κι έλαμψε, είδα και το φεγγάρι,
είδα και το βυζάκι σου, που 'ναι της ορεξιάς μου".
"Τσώπα, μωρέ κλεφτόπουλο, και μην το μολοήσεις".
Στα γόνατά της τό 'βαλε, να το ψειρολοΐσει,
χρυσόν μαχαίριν έβγαλε απ' αργυρό φηκάρι,
του δίνει μια, του δίνει δυο, του παίρνει το κεφάλι.
._Nano_assalito_da_un_gambero_e_soccorso_dai_compagni,_Padova,_Musei_Civici,_Museo_d%27Arte.jpg){kind=link}