οι κάτοχοι του χτες παραδέχονται ότι έχουν χαθεί στον λαβύρινθο

Πέθανε κι ο Ραβί Σανκάρ, μαγκιόρο που έπαιζε σιτάρ.

Πέθανε· κάνας μήνας πάει... Έστω και τώρα, ας πω ένα μπάι.

East Meets West Music

'Εγραψα τις προάλλες πως βρίσκομαι εκτός τόπου και χρόνου. Διαπίστωσα το χάσμα που χάσκει ανάμεσα στο μπλογκ MHNYMAL και την περιτρέχουσα πραγματικότητα, με τις πρόσφατες επετείους και τις αποδημήσεις επιφανών δι' ημάς τους μηνυμαλιστάς. Ούτε που είχα πάρει χαμπάρι τον θάνατο του Shankar. Τόσο πολύ. Εϊχα καταφύγει τότε, κατά την αυτοσυνείδηση της ατοποχρονίας, στον Calvino και στον Borges. Το επιγραφόμενο Κάτοχοι του Χτες του δεύτερου , στη μετάφραση του Δημήτρη Καλοκύρη, έδωσε διέξοδο στη λιμοκτονούσα αναπόλησή μου στα χτες των χτες. Ο Καλοκύρης σε μια σημείωσή του εξηγεί ότι ο ορθός τίτλος είναι Κατοχή (posesión) του Χτες. Επέλεξα αυτή τη μετάφραση γιατί μ' είχε συντροφέψει άλλοτε στις πολύτιμες στιγμές πριν απ' τον ύπνο, λίγο πριν αφήσω το βιβλίο στο κομοδίνο ή πολύ πριν, αφού με είχε πάρει ο ύπνος, είχε πέσει απ' τα χέρια, είχα ξυπνήσει, το είχα ξαναπάρει στα χέρια, είχε ξαναπέσει, ώσπου το έπαιρνα απόφαση, δεν γινόταν να διαβάσω, με είχε όμως συντροφέψει και μετά, στον ύπνο. Αλλιώς, ίσως να είχα διαλέξει τη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη: 

Ξέρω πως έχω χάσει αμέτρητα πράγματα και πως, τώρα, αυτές οι απώλειες είναι τα μοναδικά δικά μου πράγματα. Ξέρω πως έχω χάσει το κίτρινο και το μαύρο, κι αυτά τ' ασύλληπτα τα αναλογίζομαι όπως δεν τα αναλογίζονται όσοι βλέπουν. Ο πατέρας μου έχει πεθάνει κι είναι πάντα πλάι μου. Όταν, καμιά φορά, απαγγέλλω στίχους του Σουίμπερν, λένε πως το κάνω με τη φωνή του. Μόνο αυτός που έχει πεθάνει είναι δικός μας · δικό μας είναι μόνο αυτό που έχουμε χάσει. Το Ίλιον υπήρξε, αλλά το Ίλιον επιζεί στο εξάμετρο που το θρηνεί. Το Ισραήλ υπήρξε όταν ήταν μια αρχαία νοσταλγία. Με τον καιρό, κάθε ποίημα γίνεται ελεγεία. Δικές μας είναι οι γυναίκες που μας άφησαν, γλιτώ-νοντάς μας απ' το άγχος της αναμονής, τους συναγερμούς και τους τρόμους της ελπίδας. Δεν υπάρχουν άλλοι παράδεισοι από τους χαμένους παραδείσους.  

Αν κάτι με δένει μ' αυτές τις λέξεις είναι το νόημά τους. Το παράξενο νόημα που δεν εξηγεί κάτι. Δεν ήταν θέμα στιλ να ταυτιστώ στην ισόβια κι αταίριαστη κατοχή των απωλεσθέντων. Αυτό μονάχα. Είδα χθες μιαν ακόμα, ευπρόσδεκτη, μετάφραση, του Βασίλη Λαλιώτη, που παρουσίασε ο Γιώργος Μίχος με την επισήμανση: Ο Μπόρχες είναι στυλίστας. Δεν είναι σαν να μεταφράζεις Έλιοτ. Αυτή:

Ξέρω πως έχω χάσει τόσα πράγματα που δεν θα μπορούσα να τα απαριθμήσω και πως αυτές οι απώλειες, είναι αυτό που μου ανήκει. Ξέρω πως έχω χάσει το κίτρινο και το μαύρο και σκέφτομαι αυτά τα ανύπαρκτα χρώματα όπως δεν τα σκέφτονται αυτοί που βλέπουν. Ο πατέρας μου έχει πεθάνει κι είναι πάντα στο πλευρό μου. Όταν θέλω να αναλύσω μετρικά στίχους του Σουίμπερν, το κάνω, μου λένε, με τη φωνή του. Μονάχα αυτός που έχει πεθάνει είναι δικός μας, μονάχα είναι δικό μας ό,τι χάσαμε. Το Ίλιον υπήρξε, αλλά το Ίλιον διαρκεί στον εξάμετρο που το θρηνεί. Το Ισραήλ υπήρξε όταν ήταν μια αρχαία νοσταλγία. Κάθε ποίημα με τον καιρό, είναι μια ελεγεία. Δικές μας είναι οι γυναίκες που μας άφησαν, όχι πια συνδεδεμένες με τη χτεσινή μέρα, που είναι ανησυχία, και τους συναγερμούς και τρόμους της ελπίδας. Δεν υπάρχουν άλλοι παράδεισοι εκτός από τους χαμένους. 

Ξέρω πολλά για όλα όσα θα 'τανε καλύτερα να μη γνωρίζω, έγραφα. Και μου απαντούσα: Ξεράδια. Δεν ξέρω αν ο Shanκar συγκινώντας το κοινό πρόσφερε πονηρό έργο στη βιομηχανία της μαζικής ομογενοποιητικής κουλτούρας και μόνο. Δεν ξέρω να βρίσκω το γνήσιο στιλ του Μπόρχες ή του θνητού εμαυτού μου. Ούτε τι εννοούσε ο Σωκράτης όταν αποκάλυπτε την παντελή του άγνοια. Η λαβυρινθώδης πραυματικότητα δεν μου προκαλεί ίλιγγο, γιατί κάποιοι με καθησυχάζουν με τις σκέψεις τους. Όπως ο Κυριακίδης με τις τελευταίες του λέξεις στην εισαγωγή στα Άπαντα Πεζά του Μπόρχες: 

Ξαναγυρίζω στο λαβύρινθο εφ' ω ετάχθην: αν κάτι μου δίδαξε ο Μπόρχες, δεν είναι πώς να βγω απ' το λαβύρινθο, αλλά πότε (και, κυρίως, πώς) να παραδεχτώ ότι χάθηκα. 

rayanforero