μια ιδέα στεγανή...

Μέρες του Δεκέμβρη του 2008. Τι συνέβη τότε; Γιατί κράτησε τόσο πολύ; Γιατί δεν ξανάγινε; Όλα έμοιαζαν σαν μια ξαφνική, αναπάντεχη κραυγή που αντηχούσε ακατάπαυστα. Οι μέρες της αφθονίας, η καταναλωτική δημοκρατία, απορούσαν. Κανείς δεν εξήγησε πειστικά ό,τι συνέβη τότε. Ήταν το ξέσπασμα νέων ανθρώπων που ανήκαν ή προορίζονταν για τη γενιά των 700 ευρώ; Τα λεφτά ήταν το πρόβλημα; Αυτό ήταν το κίνητρο; Όλα στρέφονται γύρω από την οικονομία; Ο Polanyi, καμιά εβδομηνταριά χρόνια πριν, αμφισβητούσε την ιδέα ότι αυτός ο κόσμος καθορίζεται αναπόφευκτα από οικονομικά κίνητρα. 

Απομονώστε οποιοδήποτε κίνητρο επιθυμείτε, οργανώστε έπειτα την παραγωγή με τέτοιο τρόπο ώστε το κίνητρο αυτό να καθίσταται η ώθηση του ατόμου για την παραγωγή, και θα έχετε δημιουργήσει μια εικόνα για τον άνθρωπο ως συνολικά απορροφημένο από αυτό το συγκεκριμένο κίνητρο. Ανάλογα με το αν τα κίνητρα είναι θρησκευτικά, πολιτικά ή αισθητικά· ανάλογα με το αν είναι η περηφάνια, η προκατάληψη, η αγάπη ή η ζήλια, ο άνθρωπος θα εμφανίζεται ως κατά βάση θρησκευτικός, πολιτικός, αισθητικός, περήφανος, προκατειλημμένος, βυθισμένος στην αγάπη ή τη ζήλια. Αντίθετα, τα υπόλοιπα κίνητρα θα παρουσιάζονται ως απόμακρα και αφηρημένα, αφού δεν θα μπορούμε να βασιστούμε σε αυτά για να λειτουργήσει η ζωτιή διαδικασία της παραγωγής. Το συγκεκριμένο κίνητρο που θα επιλεγεί θα απεικονίζει τον "πραγματικό" άνθρωπο. 

Στα πλιάτσικα εκείνου του Δεκέμβρη ίσως να συμμετείχαν πολλοί που σαγηνεύτηκαν και πόθησαν τις πανάκριβες ασημαντότητες της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας. Ίσως πολλοί απλώς να τις μισούσαν. Τα κίνητρα της καταστροφικής υπομανίας είναι δυσνόητα. Τα κίνητρα ποτέ δεν  είναι μονοσήμαντα. Ο Polanyi αφουγκραζόταν την εισβολή του νέου κόσμου των οικονομικών κινήτρων, έναν αιώνα νωρίτερα: "Όποιος αρνιόταν να θεωρήσει ότι δρούσε με αποκλειστικό σκοπό του το κέρδος, κρινόταν όχι μόνο ως ανήθικος αλλά και ως τρελός".

boston.com

Λίγα χρόνια αργότερα, ο 26χρονος τότε Κώστας Παπαϊωάννου αντιλαμβανόταν σαν ουσία του κόσμου τον εκλεκτισμό. Οι δυνατότητες ερμηνείας των κινήτρων δεν ήταν απλώς πολλές. Μπορούσαν εύκολα να συντεθούν αλλοπρόσαλλα:

Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει μέσα σ' ένα κόσμο που η ουσία του είναι ο εκλεκτισμός - μέσα σ' έναν κόσμο που του προσφέρει όλους τους δυνατούς τρόπους να ερμηνεύσει τον εαυτό του ή να τον αρνηθεί, να αναγνωρίσει το ανθρώπινο σε όλα ή σε τίποτα, όλα τα δυνατά μέσα για να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα και όλα τα μέσα για να φύγει από αυτή, την περισσότερο παρά ποτέ άγνωστη, πραγματικότητα. [...] Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει σε μια "ανοιχτή" κοινωνία μες στην οποία όλες, όχι μόνο οι τωρινές παρά κι οι περασμένες και διατηρημένες μες στα μουσεία και τις βιβλιοθήκες αντιλήψεις για τη ζωή και στάσεις απέναντι στον κόσμο μπορούν να συζήσουν - μια ανοιχτή κοινωνία, όπου κανένα δόγμα, καμιά κεντρική εστία, κανένας ρυθμός, κανένα στυλ, καμιά παράδοση δεν υπάρχει που να κλείνει τον άνθρωπο μέσα σ' ένα απρόσβλητο από κάθε κριτική και κάθε αμφιβολία ορίζοντα και να προσανατολίζει, να διαμορφώνει και να ενοποιεί τις ανθρώπινες ενέργειες. 

Μοιάζουν σαν να γράφτηκαν προχτές αυτές οι σκέψεις. Τότε και σήμερα ακούς ότι είναι ωραίο να είσαι ό,τι νάναι, δηλαδή τίποτα, φορτωμένος από αντιλήψεις που για να συζήσουν αλληλοαναιρούνται και τραλαλούν την ύστερη, όπως την αποκάλεσαν, μάλλον υστερικά ναρκισσιστική, νεωτερικότητα. Είσαι ελεύθερος όχι μόνο να πουλήσεις τη μισή ζωή σου, την όποια δύναμή σου, για ν' αποκτήσεις δύναμη αγοραστική, είσαι ελεύθερος και να διαλέξεις τι σου πάει ανάμεσα σε χιλιάδες προϊόντα, ποιο στιλ σού ταιριάζει καλύτερα, είσαι ελεύθερος να δημιουργήσεις το δικό σου στιλ στην εμφάνισή σου, να διαλέξεις ένα από τα εκατοντάδες μουσικά στιλ, η ελευθερία είναι παντού, τίποτα δεν είναι οριστικό, σίγουρο, ασφαλές, ζεις την περιπέτεια. 

Η "ανοιχτή" μας κοινωνία μπάζει απ' τα τόσα της ανοίγματα. Όλες οι ιδέες της μπάζουν. Ιδέες με αναφορές ατομικές. Έξω από οποιανδήποτε έννοια κοινότητας. Οι ατομικότητες της μάζας. Μια ιδέα στεγανή που να μη μπάζει κρύο αναζητούσαμε από παλιά, τότε που τα κοριτσόπουλα ταυτίζονταν με την Κ. και ο Παύλος, που πέθανε πριν 25 χρόνια, στις 6 του Δεκέμβρη κι αυτός, έστελνε στη Γιόλα το Εν κατακλείδει.