τα περιττώματα του Λακάν στα εντόσθια του Λεβιάθαν

Ostia-Toilets

Coil - Ostia      ~ x83x ~

 Η αναζήτηση ειδοποιού διαφοράς των ανθρώπων από τ' άλλα ζώα (και με την εξελικτική έννοια), μας παρέσυρε στην προηγούμενη ανάρτηση στον ιδιαίτερο χώρο, το μέρος, όπου η απόληξη του εντερικού σωλήνα ματίζεται δια της λεκάνης - αντάπτορα με τον σωλήνα της αποχέτευσης. Η άνωθεν φωτογραφία από την Όστια της Ρώμης διαψεύδει τα περί αποκλειστικά μονήρους χρήσης του μέρους και περιορίζει τη μονήρη παρουσία στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, ο οποίος εννοείται ότι, καθώς παραμένει βουτηγμένος  στην ασύστολη μετανεωτερικότητα, θα μπορούσε να επαναφέρει ή να εφεύρει οτιδήποτε οπουδήποτε, ακόμα και στο μέρος. Όμως κάθε λέξη και κάθε φράση, όπως το μετανεωτερικό μέρος, μπορεί να γεννοβολήσει λερναίες αναρτήσεις· και το λιμάνι της Όστιας μάς θυμίζει τον τόπο όπου δολοφονήθηκε πριν από κοντά σαράντα χρόνια ο Παζολίνι· κι η όλη σκατάσταση (shituation εξ ου και shituationism) φέρνει στο νου το Σαλό...

~gonetubing~

... αλλά όχι. Συμφωνούμε να φάμε σκατά, αλλά όχι διαρκώς τα ίδια, είπε ο Λακάν σε μια διάλεξή του την οποία θα κοπιάρουμε σε λίγο για να υποστη-ρίξουμε το θέμα μας, που παραμένει η διαφορά των ανθρώπων από τ' άλλα ζώα. Αναφερθήκαμε ήδη στο μαρξικό παράδειγμα της διαφοράς μεταξύ του ανθρώπου αρχιτέκτονα και της εργάτριας μέλισσας, στις σχέσεις συνεργασίας των πρωτόγονων που θυμίζουν τις σχέσεις στην κυψέλη και από εκεί στον Φρόιντ και στην (υποσημείωση, παρέλειψα να αναφέρω, για την) ορθοπόδηση του ανθρώπου, που του επέβαλε το φύλλο συκής κι άνοιξε την κερκόπορτα του πολιτισμού, της αναβλύζουσας πηγής της δυστυχίας μας. 

Έχει παρατηρηθεί ότι ένας έμπειρος τεχνίτης με τα κατάλληλα εργαλεία και μέτρα, θα έβρισκε πολύ δύσκολο να κατασκευάσει κελιά από κερί ίδιου τύπου, κι όμως αυτό εκτελείται από ένα σμάρι μέλισσες που δουλεύουν σε μία σκοτεινή κυψέλη. Σε οποιαδήποτε ένστικτα κι εάν θέλετε να το αποδώσετε, φαίνεται στην αρχή αρκετά δύσκολο να συλλάβουμε πώς αυτές μπορούν να κάνουν όλες τις απαραίτητες γωνίες και επίπεδα ή ακόμα να αντιλαμβάνονται πότε αυτά έγιναν σωστά. Αλλά η δυσκολία δεν είναι και τόσο μεγάλη όσο φαίνεται στην αρχή: όλη αυτή η ωραία εργασία μπορεί να φανεί, νομίζω, ότι προέρχεται από λίγα απλά ένστικτα. 

Η θεωρία του Δαρβίνου για τα ένστικτα, που για τη διατύπωσή της χρησιμοποίησε και το πιο πάνω παράδειγμα για τις μέλισσες στην κυψέλη, αναπτύχθηκε στο έργο του "Η καταγωγή των Ειδών". Λέγεται ότι αυτή η θεωρία επηρέασε τον Φρόιντ που περίπου ταύτισε τον πολιτισμό με αυτό που ο Δαρβίνος ονόμαζε εξημέρωση των ενστίκτων. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ένα ζώο με εξημερωμένα ένστικτα. Για τα οποία δεν ευθύνεται μόνο η φυσική επιλογή, αλλά και η συνήθεια, που σε ένα ζώο μπορεί να επιβληθεί με την πρόκληση πόνου και φόβου ώστε όπως λέει ο Δαρβίνος να εκπολιτιστεί. Κάθε άνθρωπος εκπαιδεύεται, δηλαδή εκπολιτίζεται, από τη βρεφική του ηλικία. Έτσι, για παράδειγμα, παύει να θεωρεί ότι τα περιττώματά του είναι ένα δώρο δικό του προς τους οικείους του. Ίσως σ' αυτή την άλλοτε προκλητική ιδέα να κρύβεται η εξήγηση της ανάγνωσης στην τουαλέτα. Η ανάγνωση δικαιολογεί την καθυστέρηση στο μέρος, η απασχόληση του εγκεφαλικού φλοιού με την απολαυστική ανάγνωση επιτρέπει στον εσώτερο εγκέφαλο να απολαμβάνει το χέσιμο. Ο Georges Perec αναφέρεται στον Μπουνιουέλ και στον Οδυσσέα του Τζόις, που εδώ και χρόνια υποσχέθηκα στον εαυτό μου να διαβάσω κάποτε:

Ο Λουδοβίκος ΙΔ' έκανε ακροάσεις πάνω στην τρυπητή του καρέκλα. Εκείνη την εποχή αυτό ήταν τρέχουσα κατάσταση. Οι δικές μας κοινωνίες έχουν γίνει πολύ πιο διακριτικές (πρβλ. Το Φάντασμα της ελευθερίας, Le fantôme de la liberté). Οι χέστρες παραμένουν ωστόσο ένας προνομιούχος χώρος ανάγνωσης. Ανάμεσα στην κοιλιά που ανακουφίζεται και στο κείμενο, εγκαθιδρύεται μια σχέση βαθιά, κάτι σαν έντονη διαθεσιμότητα, μια αύξουσα προσληπτικότητα, μια ευτυχία της ανάγνωσης: μια συνάντηση των σπλάχνων και του νοητού για την οποία κανείς, μου φαίνεται, δεν μίλησε καλύτερα από τον Joyce: "Βολεμένος στο θρόνο ξεδίπλωσε το περιοδικό του, γυρίζοντας τις σελίδες πάνω στα γυμνά του γόνατα. Κάτι πρωτότυπο κι ευχάριστο. Δεν υπάρχει λόγος να βιάζεσαι. Βάστα λίγο. Το βραβευθέν διήγημα του περιοδικού μας, "Το αριστοτεχνικόν τέχνασμα του Μάτσαμ". Υπό κ. Φιλίπ Μπιούφοϋ, μέλους της λέσχης των θεατροφίλων, Λονδίνον. Αμοιβή μιας γκινέας κατά στήλην κατεβλήθη εις τον συγγραφέα. Τρεις και μισή στήλες. Τρεις λίρες, δεκατρία σελίνια και έξι πένες. 
Διάβασε ήρεμα, αυτοσυγκρατούμενος, την πρώτη στήλη και, ενδίδοντας αλλά και αντιστεκόμενος, άρχισε τη δεύτερη. Στα μισά, η τελευταία αντίστασή του κάμφθηκε και επέτρεψε στα έντερά του να ανακουφιστούν ήρεμα, καθώς διάβαζε και συνέχισε να διαβάζει υπομονετικά, ενώ εκείνη η ελαφρά χθεσινή δυσκοιλιότης είχε παρέλθει. Ελπίζω να μην είναι καμιά υπερμεγέθης και μου ερεθίσει τις αιμορροίδες. Όχι, το ακριβές μέγεθος. Εντάξει. Αχά! Δυσκοίλιος; Πάρτε ένα χάπι κάσκαρα σαγκράντα. Και η ζωή μπορούσε να ήταν έτσι".

Ο Περέκ δεν συνεχίζει την ανάγνωση του Οδυσσέα ως εκεί όπου ο Μπλουμ σκίζει ένα κομμάτι απ' την εφημερίδα για να σκουπιστεί. Όσο για τη σκηνή του Φαντάσματος της Ελευθερίας που εννοεί, προνόησε να μας την υποδείξει σε σχόλιό της στην προηγούμενη ανάρτηση η xtina:

 

~jebivjetar85~

Θα ήθελα με αυτή την αφορμή να επιστήσω την προσοχή σας σε μια μείζονα διαφορά, που δεν έχουμε ίσως αρκετά αναδείξει, ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα. Αξίζει να υπογραμμιστεί, ακριβώς επειδή την ξεχνάμε. Μιλώ για μια διαφορά στο πλαίσιο της φύσης διότι δεν θέλω να κάνω κουλτουραλισμό. 
Διαφορετικά από ό,τι συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα του ζωικού βασιλείου - αρχίζοντας από τον ελέφαντα και τον ιπποπόταμο και τελειώνοντας στη μέδουσα - ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται μέσα στη φύση από την εξαιρετική δυσχέρεια που του προκαλεί - πώς να το πούμε αυτό, Θεέ μου, με τον πιο απλό τρόπο; - η αποχέτευση των κοπράνων. 
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο για το οποίο αυτό συνιστά πρόβλημα, εννοώ τεράστιο πρόβλημα. Δεν το συνειδητο-ποιείτε γιατί έχετε μικρές συσκευές που τα απομακρύνουν. Δεν φαντάζεστε πού πηγαίνουν στη συνέχεια. Με αγωγούς όλα αυτά συγκεντρώνονται σε καταπληκτικά μέρη που ούτε υποψιάζεστε, όπου συσσωρεύονται και κατόπιν υπάρχουν εργοστάσια που τα επαναπροσλαμβάνουν, τα μετατρέπουν και φτιάχνουν με αυτά πάσης φύσεως πράγματα που επανέρχονται στην κυκλοφορία μέσω της ανθρώπινης μηχανής που είναι μια βιομηχανία κλειστού κυκλώματος. Είναι εντυπωσιακό ότι δεν υπάρχει, από όσο ξέρω, μάθημα πολιτικής οικονομίας για να αφιερώσει σε αυτό το ζήτημα ένα ή δύο μαθήματα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο απώθησης που, όπως όλα τα φαινόμενα απώθησης, συνδέεται με τις αναγκαιότητες της ευπρέπειας. Μόνο που δεν διακρίνουμε πολύ καλά ποιας ευπρέπειας. 

... ... ... ... ... ...

Είναι πάντοτε σκανδαλώδες να μιλάει κανείς γι' αυτό, ενώ αποτελούσε πάντοτε τμήμα εκείνου που αποκαλούμε πολιτισμός. Ένας μεγάλος πολιτισμός είναι κατ' αρχάς ένας πολιτισμός που έχει αποχετευτικό δίκτυο. Όσο δεν ξεκινάμε από τέτοιου είδους πράγματα δεν θα λέμε τίποτε το σοβαρό.
Στους λαούς που εδώ και κάποιον καιρό αποκαλούμε, δεν ξέρω γιατί, πρωτόγονους ενώ δεν έχουν απολύτως κανένα χαρακτηριστικό πρωτογονισμού ή ας πούμε στις κοινωνίες με τις οποίες ασχολούνται οι εθνολόγοι - αν και από τότε που θεωρητικοί έβαλαν το πόδι τους εκεί μέσα προφέροντας διάφορες ασυναρτησίες για το πρωτόγονο, το αρχαϊκό, το προ-λογικό και άλλες μπούρδες, κανείς δεν καταλαβαίνει πλέον τίποτε - ε λοιπόν, υπάρχουν λιγότερα προβλήματα αποχετευτικού δικτύου. Και είναι ίσως επειδή έχουν λιγότερα προβλήματα τέτοιου είδους που τους αποκαλούμε άγριους, και μάλιστα καλούς άγριους, και τους αντιμετωπίζουμε σαν ανθρώπους που βρίσκονται κοντά στη φύση. 
Όμως σχετικά με την εξίσωση μεγάλος πολιτισμός = σωλήνες και υπόνομοι, δεν υπάρχει εξαίρεση. Στη Βαβυλώνα υπάρχουν υπόνομοι, στη Ρώμη δεν υπάρχει παρά αυτό. Η Πόλη αρχίζει εκεί, Cloaca maxima. Έμελλε να βασιλεύσει στον κόσμο. Θα 'πρεπε λοιπόν να ήμασταν περήφανοι. Ο λόγος για τον οποίο δεν είμαστε είναι ότι αν δίναμε σε αυτό το γεγονός όλη του την εμβέλεια - αν μπορώ να το πως έτσι -, θεμελιώδη, θα αντιλαμβανόμασταν την τρομερή αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στο αποχετευτικό δίκτυο και τον πολιτισμό. 

les egouts de Paris

Στο κομμάτι αυτό από την ομιλία του σε ειδικευόμενους ψυχιάτρους στο Μπορντώ με θέμα "Η διδασκαλία μου, η φύση της και οι σκοποί της", ο Λακάν στέκεται σε μια μεγάλη διαφορά μας από τ' άλλα ζώα: στην επινόηση, κατασκευή και λειτουργία συστημάτων οργανωμένης φυγάδευσης των περιττωμάτων μας. Αρχαίες ινδικές και μινωικές πόλεις, η Βαβυλώνα 6.000 χρόνια πριν, η Ρώμη βρέθηκαν στην πρωτοπορία. Οι Χαράπειοι, που θεωρείται ότι εφηύραν τον πολεοδομικό σχεδιασμό, δημιούργησαν άρτια δίκτυα αποχέτευσης· δεν νοείται αλλιώς ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Δεν νοείται αλλιώς πολιτισμός. Ίσον σωλήνες και υπόνομοι, λέει ο Λακάν. Η ιστορία διαβαίνει από τον οχετό, εξηγούσε στους Άθλιους του 1862 ο Βίκτωρ Ουγκώ. Το δεύτερο βιβλίο του πέμπτου μέρους των Αθλίων επιγράφεται Τα εντόσθια του Λεβιάθαν και ξεκινάει έτσι: Χωρίς κανένα σκοπό, το Παρίσι χύνει κάθε χρόνο στο νερό εικοσιπέντε εκατομμύρια φράγκα. Τα χύνει με τα εντόσθιά του, δηλαδή με τους υπονόμους του. Η επιστήμη σήμερα ξέρει, πως το καλύτερο λίπασμα για τη γη, που αποκτά έτσι μεγάλη γονιμότητα, είναι τα περιττώματα του ανθρώπου. Ο Ουγκώ, θιασώτης του ιερού νεωτερικού τρίπτυχου τάξη - καθαριότητα - ομορφιά, γκρινιάζει γιατί δεν αξιοποιούνται τα περιεχόμενα του δικτύου αποχέτευσης του Παρισιού, όπου έναν αιώνα μετά θα κατέληγαν και τα περιττώματα του Λακάν, όταν μάλιστα σπαταλούνταν μεγάλα ποσά για τη μεταφορά περιττωμάτων πιγκουίνων από τον νότιο πόλο. Ακόμα, εξαίρει την αποφασιστική συμβολή του Μπρυνεζώ που με την άδεια του Ναπολέοντα καθάρισε, τακτοποίησε κι ομόρφυνε τον βόρβορο. Στο δεύτερο κεφάλαιο των Εντοσθίων του Λεβιάθαν αναφέρεται στην Ιστορία των Υπονόμων:

Όταν πια δεν χρειάζονται, οι ακαθαρσίες του πολιτισμού πέφτουνε σ' αυτόν τον βόθρο της αλήθειας, όπου υπάρχουνε σκοτάδια, μα όχι και μυστικά. Καθετί στον υπόνομο παίρνει την οριστική του μορφή. Και οι σωροί των ακαθαρσιών έχουνε αυτό το πλεονέκτημα: πως δε λένε ψέματα. Δείχνονται όλα γυμνά, με την απαίσια μορφή του τέλους. Η σπασμένη μπουκάλα μιλάει για το μεθύσι, το χαλασμένο καλάθι για το σπίτι, το κέρμα της δεκάρας πρασινίζει με ειλικρίνεια, το χρυσό νόμισμα, που βγαίνει από το χαρτοπαίγνιο, κυλάει δίπλα στο σκοινί του κρεμασμένου, το χλωμό έμβρυο της έκτρωσης πέφτει τυλιγμένο στα φουστάνια που χόρεψαν τις απόκριες, η δικαστική τήβεννος σούρνεται κοντά στο φόρεμα της σαντέζας. Δεν είναι συναδέλφωση αυτή; Μεταξύ του όλα φέρνονται με θάρρος και οικειότητα. Πέφτει η μάσκα - κι ο οχετός τα λέει όλα ωμά, σαν κυνικός φιλόσοφος. 
Όμορφο πράμα η ειλικρίνεια της ακαθαρσίας, γιατί ξεκουράζει την ψυχή. Χορταίνει κανείς πάνω στη γη με το θέαμα της πολιτικής σοφίας, της ανθρώπινης δικαιοσύνης, των επαγγελμα-τικών ικανοτήτων. Παραφουσκώνει με τις υποκριτικές αυστη-ρότητες, με τ' άψογα ντυσίματα, με το γεμάτο σπουδαιοφάνεια και σοβαροφάνεια ύφος και ξαλαφρώνει όταν μπει στον οχετό και αντικρύσει μέσα στη βρωμιά όλ' αυτά, γιατί εκεί είναι η θέση τους. 

Old French Song  ~cubusdk~

Οι χαϊντεγκεριανοί πιστεύουν ότι αυτό που μας ξεχωρίζει από τ' άλλα ζώα είναι η οντολογική διαφορά του Dasein, η επίγνωση του θανάτου. Δυσκολεύομαι να συμφωνήσω. Δυσκολεύομαι να πω ότι ξέρω πως θα πεθάνω, αφού μιλώ για κάτι τελείως άγνωστο, αν και πεποίθησή μου είναι ότι όπως όλα τα ζώα έτσι θα πεθάνω και 'γω ο τυχών άνθρωπος, οριστικά και παντοιοτρόπως. Δεν ξέρω αν τα ζώα δεν έχουν επίγνωση του θανάτου, ίσως να 'ναι κι έτσι, πάντως τον νιώθουν τον θάνατο, όταν περιφέρει, πριν τα θάψει, τα λάφυρά του, γίνονται μάρτυρες της αχορτασιάς του, δεν ξέρω αν γίνεται να μην φοβούνται το δικό τους τέλος, πάντως τρόμο στον κίνδυνο νιώθουν, τι να φοβούνται αν δεν φοβούνται τον θάνατο; Ο Σωτηράκης, το σκυλάκι μας, δεν έβγαλε άχνα, μόνο κοιτούσε συνέχεια απ' το παράθυρο της σκάλας στο σαλόνι του διπλανού σπιτιού όσο ήταν μέσα το φέρετρο με τον πατέρα μου. Σε κάθε άλλη περίπτωση θα είχε σηκώσει τον κόσμο με τόσους επισκέπτες. 

Fleur sur Merde ~Liparian~

Στην προηγούμενη και στην παρούσα ανάρτηση οι ματισμένοι σωλήνες των εντέρων και της αποχέτευσης χρησιμοποιήθηκαν για την κατανόηση των διαφορών ανθρώπων και λοιπών ζώων. Νομίζω ότι τελευταία το κάθε μήνυμα δεν είναι minimal ως προς τη χωρική του διάσταση. Μάλλον θα πρέπει να μαζεύομαι σιγά σιγά. 

Εκείνοι που μελετάν την κοινωνία, πρέπει να μπούνε σε τούτα τα σκοτάδια. Αποτελούν μέρος του εργαστηρίου τους αυτοί οι οχετοί, έγραφε ο Ουγκώ για τους υπονόμους του Παρισιού. Δεν ξέρω αν ο Ηλίας Πετρόπουλος, που μελετούσε με τον καταδικό του τρόπο την κοινωνία, είχε διαβάσει αυτές τις γραμμές. Πάντως είχε ζητήσει απ' τη γυναίκα του να πετάξει τη στάχτη του σ' έναν υπόνομο του Παρισιού.

~copernikos1~

η ινδόλη, η σκατόλη, το υδρόθειο, οι μερκαπτάνες

τα συστατικά είναι ίδια σε θεούσες και πουτάνες

κι αν διαφέρουνε εν μέρει εκ του είδους του φαγιού

που αλλάζει με τα μέρη ή την τάξη του σογιού

στα ίδια εντόσθια διαφεύγουν απαλά να πλανηθούν

τα πολύτιμα τα δώρα· σε βιοκά θα διαλυθούν

 Η μετάφραση του κεφαλαίου για το Ένστικτο από την Καταγωγή των Ειδών 

είναι του επίκ. καθηγητή του Τμήματος Βιολογίας του Παν. Πατρών Κωνσταντίνου Σταματόπουλου. 

Η μετάφραση του κομματιού από τον Οδυσσέα του Τζόις στο βιβλίο του Περέκ 

είναι του Σωτήρη Καψάσκη (εκδ. Κέδρος 1990).

Η μετάφραση των Αθλίων 

είναι του Γιάννη Κουχτσόγλου (εκδ. Δαμιανός - Αθήνα 1968).

Για τα λοιπά στις παραπομπές.

~spikeybob91~

Μαρίλδα, όταν γυρίσεις από Σαμοθράκη 

και τα βρεις,  μην ανησυχήσεις. 

Είναι παροδικά.