ο Εκτιποτισμός του Καντάφι

the times

Ιδιόρρυθμος δικτάτορας, ηγέτης, παρανοϊκός που βίαζε μαθήτριες, αντιιμπε-ριαλιστής, φιλοαμερικανός, τι; Αμφιλεγόμενος; Μπα. Από αδιαφιλονίκητος αρχηγός μιας ζωής όπως τη γούσταρε, σώμα πομπεμένο μιας άξαφνα ή προδια-γεγραμμένα γυμνής ζωής. Ο Καντάφι. Ένα χρόνο πριν, στις 20 Οκτωβρίου 2011, το youtube γλέντησε την εξευτελιστική θανάτωση του homo gaddafi sacer. O Agamben στο Homo Sacer: 

Αυτή η βία - η μη εγκεκριμένη θανάτωση την οποία μπορεί να διαπράξει οποιοσδήποτε - δεν μπορεί να ταξινομηθεί ούτε ως θυσία ούτε ως δολοφονία, ούτε ως εκτέλεση μιας καταδίκης ούτε ως ιεροσυλία. Δεν αναφέρεται βέβαια στον Καντάφι, αλλά γενικά σε μία σχέση εξαίρεσης του ανθρώπινου πράττειν. Πρόκειται για τη σφαίρα της κυρίαρχης απόφασης, η οποία αναστέλλει τον νόμο στην κατάσταση της εξαίρεσης και ενέχει με τον τρόπο αυτό τη γυμνή ζωή. 

Μα, ο Καντάφι; Ο κυρίαρχος της Τζαμαχιρίγιας; Ναι. Στα δύο ακραία όρια της έννομης τάξης, κυρίαρχος και homo sacer παρουσιάζουν δύο συμμετρικές φιγούρες, που έχουν την αυτή δομή και συσχετίζονται, με την έννοια ότι κυρίαρχος είναι αυτός εν σχέσει προς τον οποίο όλοι οι άνθρωποι είναι δυνάμει homines sacri, και homo sacer είναι εκείνος εν σχέσει προς τον οποίο όλοι οι άνθρωποι ενεργούν ως κυρίαρχοι. 

Ο Καντάφι, που είχε τη δύναμη να αφαιρέσει τη ζωή οποιουδήποτε, βρέθηκε στη θέση αυτού που μπορούσε οποιοσδήποτε να του αφαιρέσει τη ζωή. Ανώνυμα, δημόσια, γιουτουμπικά. Εξάλλου, η θανάτωση είτε του homo sacer είτε του κυρίαρχου δεν συνιστά ανθρωποκτονία. Του δεύτερου, επειδή είναι κάτι σοβα-ρότερο... 

Συσχετίζοντας τα σώματα του κυρίαρχου και του sacer, ο Agamben καταλήγει στους Γιακωβίνους που, το 1972, επιθυμούσαν να θανατωθεί ο βασιλιάς απλώς χωρίς δίκη, και ωθούσαν μέχρι τα άκρα, μολονότι πιθανώς δίχως να το αντι-λαμβάνονται, την πίστη στην αρχή της αθυτότητας της ιερής ζωής, την οποία οποιοσδήποτε μπορεί να θανατώσει δίχως να διαπράξει ανθρωποκτονία, αλλά η οποία δεν μπορεί να υποβληθεί στις θεσπισμένες μορφές εκτέλεσης. 

Έτσι κι αλλιώς, όχι μόνο στην περίπτωση του Καντάφι, αλλά γενικά, η εκ των προτέρων απόδοση σε ένα ανθρώπινο σώμα της άθυτης αλλά φονεύσιμης ιδιότητας του homo sacer είναι ακόμα εξαιρετικά δύσκολη. Αν σήμερα δεν υφίσταται πλέον μια εκ των προτέρων προσδιορίσιμη φιγούρα του homo sacer είναι, ίσως, γιατί είμαστε όλοι ανεξαιρέτως δυνάμει homines sacri.

Moises Saman - Magnum

Πήγα να γράψω για τον θάνατο του Καντάφι πριν από ένα χρόνο. Θυμήθηκα το "Επί Ασπαλάθων...", το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη, που δημοσιεύθηκε στο Βήμα τρεις μέρες μετά το θάνατό του, το Σεπτέμβριο του 1971. Το ποίημα αναφέρεται στην τύχη που είχε στον Άδη ο πατροκτόνος και αδερφοκτόνος τύραννος Αρδιαίος: το χειρότερο από τα παθήματά του ήταν το καταξέσκισμά του πάνω σε αγκαθωτούς ασπαλάθους, όπως το περιγράφει  ο Πλάτων στην Πολιτεία. 

Ο Σεφέρης είχε στο νου του τη χούντα στην Ελλάδα. Ο Καντάφι, όμως, ήταν αυτός που η τύχη του θύμιζε εκείνη του Αρδιαίου, κι όχι οι συνταγματάρχες. Είδα τυχαία ότι ο κ. Παπαϊωάννου είχε δημοσιεύσει το ποίημα στο αντίφωνο. Και το άφησα. 

BEHROUZ MEHRI - the telegraph

»Εκεί πια, είπε, άνδρες αγριωποί που φάνταζαν σαν γλώσσες φωτιάς και στέκονταν πλάι στο άνοιγμα, ακούγοντας το μουγκρητό, άλλους μεν τους έπιαναν και τους τραβούσαν, τον Αρδιαίο όμως και μερικούς άλλους, αφού τους έδεσαν χειροπόδαρα, μαζί και το κεφάλι, τους έβαλαν κατάχαμα και τους έγδαραν, έπειτα τους τράβηξαν έξω από το δρόμο, στο πλάι, σέρνοντάς τους απάνω σε ασπαλάθους, κι εξηγούσαν κάθε φορά στους περαστικούς γιατί το έκαναν αυτό και ότι τους πήγαιναν να τους ρίξουν στον Τάρταρο». Κι από τους πολλούς και κάθε λογής φόβους που 'χαν δοκιμάσει, ο μεγαλύτερος, είπε, ήταν μήπως κι ακουγόταν εκείνο το μουγκρητό την ώρα που καθένας τους θα προσπαθούσε να βγει, κι ήταν μεγάλη η χαρά να 'ναι το μουγκρητό σταματημένο καθώς θα ανέβαιναν επάνω. Αυτές περίπου, είπε, ήσαν οι ποινές και οι τιμωρίες, κι οι ανταμοιβές πάλι ανάλογες.

Αυτό ήταν (σε μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλου)
το απόσπασμα από την Πολιτεία που ενέπνευσε τον Σεφέρη:

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού
πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι
δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμερα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας
που αντηχούν
   ακόμη...

Γαλήνη.
-Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού
   τ' αυλάκια·
τ΄όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από κείνους τους καιρούς.

Το βράδυ βρήκα την περικοπή:

"τον έδεσαν χειροπόδαρα" μας λέει

"τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι".

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

31 του Μάρτη 1971

Ο Σεφέρης υποθέτω θα ήταν υπέρμαχος γενικότερα των πλατωνικών απόψεων για την πολιτική εξουσία, όπως παρουσιάζονται και στην Πολιτεία. Θα συμφωνούσε κι αυτός με την ιδέα ότι εκτός από τους τυράννους και άνθρωποι αμόρφωτοι, δίχως καμιά εμπειρία της αλήθειας, δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να διοικήσουν ικανοποιητικά μια πολιτεία. Ο Πλάτων, ο Σωκράτης φρονούσαν ότι οι σοφοί, αυτοί που μάλιστα από τη φύση τους είναι προικισμένοι  να διοικούν, οι τεχνικοί της εξουσίας, μπορούν μόνο. Η υπόθεση, καθόλου πρωτότυπο εν τούτω τω μπλωγκ, πάει αλλού, αλλά ο Καντάφι μπορούσε; Εκ των ιστορικών πραγμάτων, ναι. Μέχρις ότου να μην μπορεί· και από κυρίαρχος της Τζαμαχιρίγια, του κράτους του λαού δηλαδή, και λαός ίσον μάζα, έγινε κάτι σαν Αρδιαίος, έγινε homo qaddafi sacer, άθυτος αλλά φονεύσιμος βάναυσα, ατιμωτικά, εκτιποτιστικά. Για ν' απομείνει το άθυτο κουφάρι του, ένα ιερό τίποτα. 

guardian

Ōtomo Yoshihide 

Το πρόσωπο προσεύχεται. Ω πρόσωπο.
Αρχαίο καταυγάζει από μεταθανάτιες κραυγές.
Τρωάδα τού προσώπου.
Το μόνον πρόσωπο. Η τραγική στιγμή τού κόσμου.
Τινάζεται με φλέβες που εκλιπαρούν, φριχτές
εκφράσεις αγωνίας που το δείχνουν πιο γυμνό
απ' όταν είναι κοιμισμένο πεθαμένο. Ο πανικός
του δέρματος παίρνει το δέρμα και τεντώνει το
τεντώνει
να το σώσει ως εκεί που δεν υπάρχει δέρμα
ως εκεί που δεν υπάρχει πρόσωπο. Φτάνει
εκεί που δεν υπάρχει δέρμα. Φτάνει
εκεί που δεν υπάρχει πρόσωπο.
Ω από αύρα μάγουλα κι ανάσας μύρο.
Το πρόσωπο
κυκλώνεται.
Ω το χιόνι στα δόντια. Ω το ρόδο στα χείλη.
Κυκλώνεται
από παντού. Ο εκτιποτισμός.
Κι αλώνεται. Το πνεύμα σαν χιόνι
το πνεύμα σαν ρόδο.
Από παντού
στα νύχια και στα δόντια των νημάτων.
Πέφτει
και πέφτει
γονατίζει. Γονατισμένο πρόσωπο
γλιστρώντας μες στο αίμα του. Πιο κάτω
δεν μπορεί να γίνει για το πρόσωπο.

Πιο κάτω απ' τον εκτιποτισμό δεν ημπορεί να γίνει, νιώθει έντρομος ο Δημήτρης Δημητριάδης σε μια απ' τις Σκηνές του Μαρτυρίου στον 7ο από τους Καταλόγους 5-8. Ο κυρίαρχος Καντάφι. Που στην έρημο ετάφη. Ξανά στον Agamben: Ο όρος σώμα, ο οποίος σε μεταγενέστερες εποχές παρουσιάζεται ως ένα καλό ισοδύναμο του δικού μας σώματος, αρχικώς σήμαινε μόνο «πτώμα, λείψανο, κουφάρι», ως εάν η ζωή καθαυτή, η οποία για τους Έλληνες κατέληγε σε μια πολλαπλότητα όψεων και στοιχείων, να παρουσιαζόταν ως ενότητα μόνο μετά τον θάνατο. Το σπτώμα του Καντάφι εκτιποτισμένο. Έτσι πλέρωνε τα κρίματά του, όπως ο Αρδιαίος του Πλάτωνα και του Σεφέρη; Μα πώς, αφού είναι άθυτο· φονεύσιμο μα άθυτο, το σώμα του Μουαμάρ. Κι έτσι τάφηκε όχι σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, ο άλλοτε κυρίαρχος που θαύμασαν οι μάζες, έτσι είναι οι μάζες οι αδιάφορες, και τον ακολούθησαν άλλοτε πιστά. Όπως κι οι Tinariwen που το 1980 εκπαιδεύτηκαν σε στρατόπεδο ανταρτών Touareg στη Σαχάρα, μετά από πρόσκληση του Καντάφι. Θα τους ακούσουμε με ευχαρίστηση σ' ένα remix του Otomo Yoshihide από την Περσέπολη του Ιάννη Ξενάκη, γραμμένη από τον Έλληνα συνθέτη μετά από παραγγελία του Σάχη της Περσίας για τον γιορτασμό των 2.500 χρόνων από την ίδρυση της Περσίας από τον Κύρο. Ναι.

Tinariwen