MHNYMAL: Hobsbawm: το μέλλον δεν μπορεί να είναι η συνέχιση του παρελθόντος

Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2012

Hobsbawm:
το μέλλον δεν μπορεί να είναι
η συνέχιση του παρελθόντος

Ο Eric Hobsbawm, που πέθανε στα 95 χθες τα ξημερώματα σε νοσοκομείο του Λονδίνου, σαν μαρξιστής ιστορικός που ήταν, δεν θα πίστευε, λογικά, στην πιο παλιά ευγένεια του κόσμου, στο "κατά τύχη" του Νίτσε. Οπαδός του επιστημονικού ρεύματος του σοσιαλισμού καθώς ήταν, θα πίστευε πως μόνο με επιστημονικά μέσα μπορεί κανείς να αναλύσει, να συμπεράνει και να προβλέψει την πραγματικότητα. Αυτό είναι λογικό. Αλλά ο ίδιος ο Hobsbawm θα έλεγε μάλλον ότι αυτό είναι τρέλα. Κλείνοντας πριν από 18 χρόνια, στα 74 του, την ιστορική περιδιάβασή του στον προηγούμενο αιώνα, την Εποχή των Άκρων (1918 - 1991), διαπίστωνε για όσα έγραψε στο βιβλίο του:

Μπορούν απλώς να επισημάνουν το πόσο λίγα γνωρίζουμε καθώς και το πόσο ελάχιστα καταλάβαιναν όσοι έλαβαν τις κυριότερες δημόσιες αποφάσεις στον αιώνα μας. Το πόσο, επίσης, ελάχιστα από όσα συνέβησαν στο δεύτερο ήμισυ του αιώνα είτε περίμεναν να συμβούν είτε ήταν σε θέση να τα προβλέψουν. Όλα αυτά επιβεβαιώνουν την καχυποψία που πάντα έτρεφαν πολλοί, ότι η ιστορία - μεταξύ άλλων και πιο σημαντικών πραγμάτων - περιο-ρίζεται απλώς να καταγράφει τα εγκλήματα και τις τρέλες των ανθρώπων. Δε βοηθά καθόλου στην προφητεία.

Όχι, η μελέτη της ιστορίας δεν θα σε βοηθήσει να προβλέψεις, να προφητέψεις το μέλλον, λέει ο Hobsbawm. Η ιστορία περιορίζεται να καταγράφει τα εγκλήματα και τις τρέλες των ανθρώπων. Πέρα απ' τη λογική. Κατά τύχη; Ήταν 1994, ο υπαρκτός σοσιαλισμός είχε καταρρεύσει, ο δυτικός καπιταλισμός έδειχνε να θριαμβεύει. Ανησυχητικό; Ποιος να προβλέψει το μέλλον...

Ζούμε σ' έναν κόσμο τον οποίο κατέκτησε, ξερίζωσε και μετασχημάτισε η τιτάνια οικονομική και τεχνικο-επιστημονική διαδικασία ή τουλάχιστον είναι λογικό να υποθέσουμε, ότι η διαδικασία αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί επ' αόριστον (ad infinitum). Το μέλλον δεν μπορεί να είναι η συνέχιση του παρελθόντος. Υπάρχουν σημάδια, και εξωτερικά και εσωτερικά, που δείχνουν ότι φτάσαμε σ' ένα σημείο ιστορικής κρίσης. Οι δυνάμεις που διαμόρφωσαν την τεχνικο-επιστημονική οικονομία είναι σήμερα αρκετά ισχυρές για να καταστρέψουν το περιβάλλον, με άλλα λόγια, τα υλικά θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Οι δομές των ίδιων των ανθρώπινων κοινωνιών, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων από τα κοινωνικά θεμέλια της καπιταλιστικής οικονομίας, βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής λόγω της διάβρωσης που κληρονομήθηκε από το παρελθόν. Ο κόσμος μας κινδυνεύει είτε να εκραγεί είτε να καταρρεύσει εκ των έσω, γι' αυτό πρέπει να αλλάξει.

Δε γνωρίζουμε πού πάμε. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι η ιστορία μάς έφερε εδώ που είμαστε σήμερα, καθώς και το γιατί μας έφερε - εάν φυσικά οι αναγνώστες συμμεριστούν τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο βιβλίο. Ένα πράγμα μόνο είναι σαφές. Ότι εάν η ανθρωπότητα θέλει να έχει αναγνωρίσιμο μέλλον, δεν μπορεί να συνεχίσει να παρατείνει το παρελθόν ή το παρόν. Το δε τίμημα της αποτυχίας, με άλλα λόγια η εναλλακτική λύση απέναντι στην ανάγκη αλλαγής της κοινωνίας, θα είναι το έρεβος.

Σοσιαλισμός ή έρεβος; Το δίλημμα του Hobsbawm. Εσχατολογικό; Ε... Πάντως σήμερα μας τυραννούν οι συνέπειες του αγώνα, με νύχια και με δόντια, να παραταθεί το παρελθόν παρόν. Ή, σωστότερα, το παρόν παρελθόν. Το πιο θλιβερό είναι ότι ακόμα και τώρα, που η εποχή μοιάζει ύστατη (πόσες άραγε φορές ξανάμοιασε ύστατη η εποχή...), κυριαρχεί η λογική της ασφαλούς αναπαραγωγής της καταστροφικής ανθρωπιάς. Κι όμως. Κάποιοι που λογίζονται συγγενείς του εκλιπόντος ξεχνούν (λες να αγνοούν;) ότι τα έθνη τους δημιουργήθηκαν από εθνικισμούς, όπως ο Βρετανός ιστορικός εξήγησε· και ομνύουν στην ανάπτυξη, στο ιδεολόγημα που ταλαιπώρησε επί δεκαετίες τον δυτικό κόσμο και τώρα ξεσκίζει σαν ύαινα το παρελθόν παρόν.