η συναρπαστικά πλουραλιστική κατανάλωση ελευθερίας

Μερικές φορές δεν γράφω ό,τι μου κατεβαίνει. Όταν έγραψα τις προάλλες ότι ο καθείς εναρμονίζεται στον επελθόντα (αν και παρονθόντα) χρόνο, ως έπραξαν επί παραδείγματι ο Μαρξ, ο Κροπότκιν, ο Φρόιντ, η γιαγιά μου και άλλοι, δεν το έγραψα επειδή μου κατέβηκε εκείνη την ώρα. 

Doisneau

Ο Μαρξ, διέκρινε η H. Arendt, συνόψισε, εννοιοποίησε και μετασχημάτισε σε πρόγραμα τις λανθάνουσες θεμελιώδεις αντιλήψεις διακοσίων ετών νεωτερισμού. Η Arendt, επισήμανε την εναρμόνιση του Μαρξ εναρμονιζόμενη στο δικό της παρονθόν, όπως κι ο G. Steiner που στις θεωρίες του "Προμηθέα/Μαρξ", του Φρόιντ αλλά και του Λεβί - Στρως, ανακάλυψε μυθολογίες που υποκαθιστούσαν τον χριστιανικό μεσσιανισμό: Για τον Φρόυντ, η εν λόγω κληρονομιά των αρχέτυπων αναμνήσεων των απαρχών της ζωής του ανθρώπου παίζει τον ίδιο ρόλο με την πτώση του ανθρώπου, με την ανυπακοή του ανθρώπου απέναντι στον Θεό, όπως παρουσιάζεται στη θεολογία του Αποστόλου Παύλου. Βυθισμένος στον εναρμονισμένο ακαδημαϊσμό του, ο Steiner αντιλαμβανόταν την αλήθεια σαν κάτι που παραφυλάει τον άνθρωπο να του τη φέρει κατακέφαλα, όταν εκείνος την πλησιάσει, λες και δεν θα ήταν, όπως πάντα, μια επινόησή του. 

Τον προηγούμενο του προηγούμενου αιώνα η αναζήτηση της αλήθειας με την ανάπτυξη των επιστημών είχε εγγυημένη και αδιαμφισβήτητη πρόγνωση. Κι αυτό ίσχυε για όλους. Ο αναρχικός Κροπότκιν είχε στο τσεπάκι τη λύση για τη διατροφή των επαναστατημένων Παριζιάνων: Σύντομα βέβαια, στην εντατική καλλιέργεια θα μπορούν να επιδοθούν όλοι οι αγρότες, καθώς σύγχρονα, τελειοποιημένα μηχανήματα και λιπάσματα χημικά και άλλα θα τεθούν στη διάθεση της κοινότητας. Οι κλιματολογικές συνθήκες, αγαλλίαζε, δεν είναι πια εμπόδιο: Όταν δεν υπάρχει ηλιοφάνεια, ο άνθρωπος την αντικαθιστά με τεχνητή θέρμανση και βλέπουμε τον ερχομό μιας εποχής όπου και το τεχνητό φως θα χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια των φυτών. Εντυπωσιακά μεσσιανιστής, ο Κροπότκιν ισχυριζόταν, όπως ο Μαρξ στη Γερμανική Ιδεολογία, ότι η δουλειά θα γινόταν μια απόλαυση, μια γιορτή, μια ανανέωση της ψυχής και του σώματος, κι ότι αυτή η αντιστροφή της μισθωτής σκλαβιάς θα βασιζόταν στα μηχανήματα, την ευφυΐα και την τεχνική γνώση...

Κι η γιαγιά μου; Κι αυτή εναρμονισμένη με την εποχή της ήταν. Κατάπινε μια ζωή τις περιστασιακές σχέσεις του μπερμπάντη παππού και δεν διέλυσε την οικογένειά της. Ο παππούς, καλός νοικοκύρης και οικογενειάρχης, είχε μιαν αδυναμία στο "ωραίο φύλο". Όλα κύλησαν στη σιωπή. Στα βαθιά τους γεράματα έζησαν το ίδιο αγαπημένοι, χωρίς άλλες θηλυκές απειλές για τη γιαγιά, την αδιαφιλονίκητη σύζυγο. Η γιαγιά ήταν αδύνατο να εννοήσει την ελευθερία στον έρωτα και την απελευθέρωση της γυναίκας. Είχε πρόβλημα ηθικό. Μια άλλη ηθική, μιας άλλης κουλτούρας, είχε στο μεταξύ αναγνωρίσει το δικαίωμα στις ελεύθερες σχέσεις, στην ελευθερία της επιλογής. Η ρηξικέλευθη νέα ηθική έβρισκε ένθερμους θιασώτες στους κόλπους των νέων προοδευτικών της αριστεράς. Η στοίχιση στην προοδευτικότητα, στην αυταπάτη της γραμμικής ανηφορικής εξέλιξης των κοινωνιών, προκαλούσε μιαν αρ-υστερική τύφλωση που δεν τους επέτρεπε ν' αντιληφθούν την απαλή σύμπλευση της ελευθεριότητας με την γενικευμένη καταναλωτική ελευθερία. Ο Christopher Lasch στα 1984 για τον Ελάχιστο Εαυτό, δια του Β. Τομανά στα 2006:

Η πλουραλιστική σύλληψη της ελευθερίας βασίζεται στην ίδια την πρωτεϊκή αίσθηση του εαυτού που βρίσκει δημοφιλή έκφραση σε πανάκειες όπως "ανοιχτός γάμος" και "μη δεσμευτικές σχέσεις". Και οι δύο προέρχονται από την κουλτούρα της κατανάλωσης. Μία κοινωνία καταναλωτών ορίζει την επιλογή όχι ως την ελευθερία να επιλέγουν τον τρόπο δράσης τους αλλά ως την ελευθερία να επιλέγουν τα πάντα την ίδια στιγμή. "Ελευθερία επιλογής" σημαίνει "να διατηρείς ανοιχτές τις επιλογές σου". Η άποψη ότι "μπορείς να είσαι ό,τι θέλεις", αν και κρατάει κάτι από την παλαιότερη άποψη της καριέρας της ανοιχτής στα ταλέντα, έχει φτάσει να σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να υιοθετούν και να απορρίπτουν ταυτότητες σαν να αλλάζουν ρούχα. Ιδεατά, επιλογές φίλων, εραστών και καριέρας θα πρέπει να μπορούν να ακυρώνονται ακαριαία: αυτή είναι η με ορατό τέλος, εμπειρική σύλληψη της καλής ζωής την οποία υποβαστάζει η προπαγάνδα των εμπορευμάτων, που περιβάλλει τον καταναλωτή με εικόνες απεριόριστων δυνατοτήτων. Αλλά αν η επιλογή δεν συνεπάγεται πια δεσμεύσεις και συνέπειες - όπως, λόγου χάρη, το να κάνεις έρωτα είχε παλιά σημαντικές "συνέπειες", ιδίως για τις γυναίκες - η ελευθερία να επιλέγεις καταλήγει πρακτικά στο να μην επιλέγεις. Αν η ιδέα της επιλογής δεν ενέχει τη δυνατότητα του ανθρώπου να αλλάξει κάτι, να αλλάξει την πορεία των γεγονότων, να θέσει σε κίνηση μία αλληλουχία συμβάντων που ενδέχεται να αποδειχθεί ακατανίκητη, τότε είναι άρνηση της ελευθερίας που ισχυρίζεται ότι στηρίζει. Η ελευθερία ανάγεται στην ελευθερία του ανθρώπου να διαλέγει ανάμεσα στη Μάρκα Χ και τη Μάρκα Ψ, ανάμεσα σε εναλλάξιμους εραστές, εναλλάξιμες δουλειές, εναλλάξιμες γειτονιές. Η πλουραλιστική ιδεολογία αντανακλά επακριβώς την κυκλοφορία των εμπορευμάτων, στην οποία τα φαινομενικώς ανταγωνιζόμενα προϊόντα μπορούν να ξεχωριστούν ολοένα πιο δύσκολα και άρα πρέπει να προωθηθούν με τη διαφήμιση, που επιδιώκει να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της ποικιλίας και να παρουσιάσει τα προϊόντα αυτά ως επαναστατικές καινοτομίες, συναρπαστικές προόδους της σύγχρονης επιστήμης και μηχανικής, ή, στην περίπτωση των προϊόντων του μυαλού, ως διανοητικές ανακαλύψεις που η κατανάλωσή τους θα φέρει ακαριαία ενόραση, επιτυχία ή ψυχική γαλήνη. 

pacoulas