το ανέσπερο Πνεύμα του Καπιταλισμού

cronousplayer

   

   Μπαίνουμε στη μεγαλύτερη νύχτα. Ας μετρηθούμε, ν' αφήσουμε στην άκρη επιβεβαιωτικές καταβολές, να ξανασκεφτούμε, να δράσουμε πέρα απ' ό,τι παράγεται και καταναλώνεται ως προϊόν σύμπλευσης με το φόβο. Η ομόνοια των πολιτικών θιάσων επιβεβαιώνει την κρισιμότητα. Η ευθύνη ήταν πάντα του καθενός μας. Η ιδεολογική άλωση της ζωής μας τα προηγούμενα χρόνια αποκτά σήμερα επιβλητική κρισιμότητα. Η υποταγή μας στο ροχαλίζον τέρας, τώρα που ξύπνησε, διαλύει την ομίχλη του καταναλωτικού λοιμού, οι αλυσίδες αχνοφαίνονται σκουριασμένες.  

   Ψάχνοντας σα χαμένοι στα σκουπίδια των επιλογών μας μήπως βρούμε τίποτα που να μην είχε τιμή, φπα και ετικέτα, όπως σαδιστικά υπενθύμιζε πριν λίγα χρόνια διαφήμιση πιστωτικής κάρτας, ανακαλύπτουμε την ήπειρο της καθήλωσής μας. Η ζωή δεν μπορεί να υπάρχει παρά πέρα απ' όλα αυτά. 

   Την εποχή της αποβιομηχάνισης στα τέλη της δεκαετίας του '80, διαδιδόταν ότι τα εργοστάσια έκλειναν επειδή οι εργάτες, που έμεναν στο δρόμο, έκαναν απεργίες ή τεμπέλιαζαν. Δεν ήταν απλώς το εφεύρημα κάποιων μπουρζουάδων, που το πλάσαραν αθόρυβα στα υποκείμενα της ιδεολογίας τους. Ήταν το πανταχού παρόν πνεύμα του καπιταλισμού. Ακούγοντας πριν λίγες μέρες στην Αθήνα τον  Γερμανό αντιπρόεδρο Ρέσλερ, θυμήθηκα το κατά Βέμπερ πνεύμα του καπιταλισμού, το οποίο - οι ανακουφισμένοι εταίροι μας εις τας Γαλλίας και τας Γερμανίας γνωρίζουν ότι - αποτελεί και κατά Λουκάν (πρωθυπουργόν) ευαγγέλιο:

   Να θυμάσαι πως ο χρόνος είναι χρήμα. Όποιος μπορεί να κερδίσει με τη δουλειά του δέκα σελίνια την ημέρα κι αντί γι' αυτό πάει περίπατο ή κάθεται άπραγος τη μισή μέρα, έστω κι αν δεν ξοδεύει παρά πέντε πένες κατά τη διασκέδαση ή την τεμπελιά του, ας μη νομίζει πως αυτά είναι τα μόνα του έξοδα. Στην πραγματικότητα ξόδεψε, ή μάλλον πέταξε, πέντε σελίνια. 


   Να θυμάσαι πως η πίστωση είναι χρήμα. Αν κάποιος αφήσει τα λεφτά του στα χέρια μου πέρα από τη στιγμή που πρέπει να του τα δώσω, μου δίνει τους τόκους ή όσα μπορώ να βγάλω από αυτά σε αυτό το διάστημα. Κι αυτό σημαίνει ένα σημαντικό ποσό, όταν ένας άνθρωπος έχει καλή και μακροπρόθεσμη πίστωση και ξέρει να την αξιοποιήσει. 


   Να θυμάσαι πως τα λεφτά έχουν γόνιμες, αναγεννητικές ιδιότητες. Τα λεφτά γεννούν λεφτά, κι αυτά πάλι καινούργια λεφτά και πάει λέγοντας. Τα πέντε σελίνια γίνονται έξι, τα έξι γίνονται επτά και τρεις πένες, και ούτω καθεξής, ώσπου γίνονται εκατό λίρες. Όσο πιο πολλά είναι, τόσο πιο πολλά παράγει κάθε ανακύκληση, κι έτσι τα κέρδη αυξάνουν όλο και πιο γρήγορα. Όποιος σκοτώνει μια γουρούνα, καταστρέφει όλους τους γόνους της ως τη χιλιοστή γέννα. Όποιος σκοτώνει ένα νόμισμα των πέντε σελινιών, καταστρέφει όλα όσα θα μπορούσε να παραγάγει, ολόκληρους σωρούς από λίρες. 


   Να θυμάσαι το ρητό πως: "Ο καλοπληρωτής είναι κύριος του πορτοφολιού όλων". Όποιος είναι γνωστό πως πληρώνει με συνέπεια και ακρίβεια στην προθεσμία που υπόσχεται, μπορεί οποτεδήποτε και με οποιαδήποτε ευκαιρία να μαζέψει όλα τα λεφτά που μπορούν να εξοικονομήσουν οι φίλοι του. Αυτό μερικές φορές είναι πολύ χρήσιμο. Μετά την εργατικότητα και τη λιτότητα, τίποτα στον κόσμο δεν συμβάλει περισσότερο στην άνοδο ενός νέου ανθρώπου από τη συνέπεια και την ευθύτητα σε όλες του τις υποθέσεις. Γι΄αυτό ποτέ μην κρατάς δανεικά χρήματα ούτε μια ώρα παραπάνω από όσο υποσχέθηκες, αλλιώς η απογοήτευση θα σου κλείσει για πάντα το πορτοφόλι των φίλων σου. 


   Και οι πιο ασήμαντες πράξεις που επηρεάζουν τη φερεγγυότητα ενός ανθρώπου πρέπει να προσέχονται. Ο ήχος του σφυριού σου στις πέντε το πρωί ή στις οχτώ το βράδυ, που τον ακούει ο δανειστής σου, τον κάνει πρόθυμο να σου δώσει έξι μήνες παραπάνω προθεσμία· όταν όμως σε βλέπει στο τραπέζι του μπιλιάρδου ή ακούει τη φωνή σου στην ταβέρνα την ώρα που θα έπρεπε να δουλεύεις, στέλνει να σου ζητήσουν τα λεφτά του την άλλη μέρα· τα ζητάει όλα πριν μπορέσεις να του τα επιστρέψεις. Αυτό άλλωστε δείχνει πως θυμάσαι το χρέος σου· σε παρουσιάζει σαν προσεκτικό όσο και τίμιο άνθρωπο, κι αυτό μεγαλώνει ακόμα περισσότερο τη φερεγγυότητά σου.


   Πρόσεχε να μη θεωρείς δικά σου όλα όσα κατέχεις και να μη ζεις ανάλογα. Είναι ένα λάθος στο οποίο πέφτουν πολλοί άνθρωποι που παίρνουν πίστωση. Για να το αποφύγεις αυτό, κράτησε για ένα διάστημα ακριβή λογαριασμό των εξόδων και των εσόδων σου. Μπορεί στην αρχή να μπεις στον κόπο να καταγράφεις μικρολεπτομέρειες, αυτό όμως θα έχει το εξής θετικό αποτέλεσμα: θα ανακαλύψεις πως τα μικρά, μηδαμινά έξοδα συσσωρεύονται σε μεγάλα ποσά και θα αντιληφθείς τι θα μπορούσε να είχε εξοικονομηθεί. Και μπορεί να εξοικονομηθεί στο μέλλον, χωρίς να προκαλέσει καμία μεγάλη φασαρία. 


   Με έξι λίρες το χρόνο μπορείς να διαχειρίζεσαι εκατό λίρες, με την προϋπόθεση πως είσαι άνθρωπος με γνωστή σύνεση και τιμιότητα. 


   Όποιος ξοδεύει άσκοπα τέσσερις πένες την ημέρα, ξοδεύει άσκοπα έξι λίρες το χρόνο, που είναι το αντίτιμο για τη διαχείριση εκατό λιρών. 


   Όποιος κάθε μέρα χάνει χρόνο που αξίζει τέσσερις πένες, χάνει το προνόμιο να χρησιμοποιεί κάθε μέρα εκατό λίρες. 


   Όποιος χάνει άσκοπα χρόνο που αξίζει πέντε σελίνια, χάνει πέντε σελίνια, και θα έκανε εξίσου καλά να πετάξει πέντε σελίνια στη θάλασσα. 


   Όποιος χάνει πέντε σελίνια, δεν χάνει μόνον αυτό το ποσό, αλλά και όλα τα οφέλη που θα μπορούσε να του αποφέρει με την ανακύκλησή του στις συναλλαγές και που, ώσπου να γεράσει ένας νέος άνθρωπος, θα μεταφράζονταν σε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. 

από το  Max Weber

Η ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ 

ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

ειδική έκδοση για το ΒΗΜΑ, 2010

μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ

   Το πιο πάνω απόσπασμα, από το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, που τιτλοφορείται το Πνεύμα του Καπιταλισμού,  δεν ανήκει στον Βέμπερ. Ο τελευταίος το παραθέτει, θεωρώντας ότι ως περιγραφή του πνεύματος του καπιταλισμού, χαρακτηρίζεται από "σχεδόν κλασική καθαρότητα", όντας ταυτόχρονα "απαλλαγμένο από προκαταλήψεις". Πρόκειται για συμβουλές του Βενιαμίν Φραγκλίνου. 

   Εργατικότητα - Λιτότητα - Ευθύτητα - Συνέπεια. Υποθέτω ότι πρόκειται για ένα καλό, κατά Λουκάν, τετράπτυχο για τις μέρες που θα 'ρθουν και που, ασφαλώς, θα δώσει το άρωμά του στο νέο "μείγμα" πολιτικής που οραματίζεται ο Σαμαράς.


   Στην άλλη όχθη, η θεωρία του καπιταλιστικού ήθους, εξηγεί και το πώς η ασυνειδησία των εργατών είναι εμπόδιο για την καπιταλιστική ανάπτυξη χωρών όπως η Ελλάδα και η Ιταλία:


  

   Η ολοκληρωτική κυριαρχία της απόλυτης ασυνειδησίας στην εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων με την απόκτηση χρημάτων   ήταν πάντα ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα εκείνων ακριβώς των χωρών των οποίων η αστικοκαπιταλιστική ανάπτυξη, αν τη μετρήσουμε με δυτικά κριτήρια, έμεινε πίσω. Όπως ξέρει κάθε εργοδότης, η έλλειψη conscienziosita (ευσυνειδησίας) από τους εργάτες χωρών όπως, πχ, η Ιταλία, συγκρινόμενη με τη Γερμανία, υπήρξε και, ως ένα βαθμό, εξακολουθεί να είναι ένα από τα κύρια εμπόδια στην καπιταλιστική τους ανάπτυξη. 

... ... ... ... ... ... ...

   Γιατί είναι απόλυτα απαραίτητο όχι μόνο ένα αναπτυγμένο αίσθημα ευθύνης, αλλά γενικά και μια στάση που, τουλάχιστον κατά τις ώρες της εργασίας, να είναι απαλλαγμένη από τους συνεχείς υπολογισμούς για το πώς μπορεί να βγει το συνηθισμένο μεροκάματο με τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση και τη μικρότερη δυνατή προσπάθεια. Η εργασία, αντίθετα, πρέπει να εκτελείται σαν να ήταν ένας απόλυτος αυτοσκοπός, μια ανώτερη επιταγή. Μια τέτοια όμως στάση δεν είναι καθόλου προϊόν της φύσης. Δεν μπορεί να αφυπνισθεί μόνο με τα χαμηλά μεροκάματα ή και με τα υψηλά, αλλά δεν μπορεί παρά να είναι το προϊόν μιας μακρόχρονης κι επίπονης αγωγής.

robert wyatt - left on man

yapyat

  Με απλά, κατανοητά λόγια γίνεται σαφές αυτό που και σήμερα στοιχειώνει τις μέρες μας. Με τα λόγια του Αλτουσέρ, ο ύστατος όρος της παραγωγής είναι η αναπαραγωγή των όρων της παραγωγής. Δηλαδή, ο θρίαμβος της ιδεολογίας που κυριαρχεί στις ταπεινές μας καθημερινότητες. Το στυγερό ανόητο κτήνος που καταβροχθίζει ό,τι συντρίβεται καθώς αυτό χασμουριέται και τεντώνεται.