η λοταρία των κουκιών

   

     Ο παλιόφιλός μου ΒαΝτού έψαχνε τις προάλλες να βρει τη Λοταρία της Βαβυλώνας, ένα διήγημα από βιβλίο του Μπόρχες που είχε δανείσει σε μία κυρία. Αντί να το γυρέψει πίσω για να το σκανάρει, θα ήταν προτιμότερο να το κατεβάσει, ει δυνατόν, σε ντοκ. Έψαξα, κάτι βρήκα στο ίντερνετ, το έχασα, ώσπου ανακάλυψα ότι βρισκόταν στη βιβλιοθήκη μου, σε νεώτερη έκδοση, από άλλον οίκο, σε άλλη μετάφραση και με τίτλο Το λαχείο της Βαβυλώνας. Είναι η καλύτερη προκήρυξη για τις εκλογές, μου είπε ο ΒαΝτού. Μετά από μέρες, μου εξήγησε ότι εννοεί η καλύτερη πρόταση. Λοταρία. Επιλέγεις το δείγμα (αφαιρείς όσους συνδυασμούς δεν θέλεις να περιέχει), βάζεις τα ψηφοδέλτια ανάποδα, και διαλέγεις το τυχερό της κάλπης. Αυτό προϋποθέτει να πας να ψηφίσεις. Και βρήκα ένα λόγο για να πας. Αν ψηφίσεις έγκυρο ψηφοδέλτιο (πχ τους Πειρατές ή ΚΚΕ - why not?), αυξάνεις το σύνολο των εγκύρων και μειώνεις έτσι το ποσοστό της Χρυσής Αυγής. Αν υπάρχουν 100 έγκυρα και η ΧΑ πάρει 3 ψήφους, μπαίνει στη Βουλή με 3%. Αν ψηφίσεις κι εσύ και τα έγκυρα γίνουν 101, η ΧΑ πιάνει μόνο 2,97% και μένει απέξω. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλά επιχειρήματα για να μη μπει κανείς σ' αυτή τη λογική κι ότι είναι βάσιμα. Ξέρω, πχ, ότι ο Καρατζαφέρης που σήμερα προσπαθεί να μας τρομάξει για την άνοδο της δύναμής τους επειδή του παίρνουν ψήφους, κάποτε, από βουλευτής της ΝΔ κιόλας, τους καλούσε να συνεργαστούν, όπως και έκανε εξάλλου. Αλλά ας μη γελιόμαστε. Σε ποιον πολιτικό χώρο δεν θα γίνει θέμα η είσοδος νεοναζί στο κοινοβούλιο; Ποιος δεν θα σκεφτεί ή/και θα αναλύσει τα αίτια και τις συνέπειες; Ποιος δεν θα χτυπήσει το κουδούνι του κινδύνου;

     Αλλά ας μην ξεφύγω σε πολιτικολογίες. Όταν ξαναδιάβασα Το Λαχείο της Βαβυλώνας, η μνήμη μου είναι απελπιστικά ασθενής - ειδικά με τη λογοτεχνία και το σινεμά, υπέθεσα τι εννοούσε. Οι εκλογές είναι η αποθέωση της λαϊκής κυριαρχίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι και πολλά άλλα, διαφορετικά για τον καθένα, αλλά επισήμως είναι αυτό. Ο κυρίαρχος λαός μπορεί στις εκλογές ν' αλλάξει την κυβέρνησή του. Αυτή η ιδέα, αν υποθέσουμε ότι ισχύει, παρεκτείνεται στη σκέψη ότι μπορεί ο λαός (τι ακριβώς είναι αυτό το μόρφωμα, άραγε;) να αλλάζει τη ζωή του. Όμως τι είναι η ζωή; Είναι σκέτη τύχη; Που ίσως κάποιοι τυχαία ή όχι προκαθορίζουν για μας; Μια εταιρία; Ποιοι τη συγκροτούν; Ποιος είναι ο Κύριος της ζωής; Έχει σημασία; 

     Τουλάχιστον τρεις είναι οι μεταφράσεις του Τhe Lottery in Babylon στα ελληνικά, το 1974 στη συλλογή Λαβύρινθοι, το 1979 στην Ανθολογία και το 1990 (από τις εκδόσεις Ύψιλον αρχικά και τον μεταφραστή των Απάντων του Μπόρχες Αχιλλέα Κυριακίδη) στις Μυθοπλασίες, τη συλλογή στην οποία είχε περιληφθεί από τον ίδιο τον συγγραφέα (Ficciones). Απ' αυτή την τελευταία μετάφραση, στην έκδοση του 2007 για την εφημερίδα το Βήμα, κάνω ένα πρόχειρο ρεζουμέ: 

     Το λαχείο της Βαβυλώνας στην αρχή, πριν από αιώνες, ήταν παιχνίδι των πληβείων. Με μηδαμινή ηθική αξία, δεν απευθυνόταν σ' όλες τις δυνατότητες των ανθρώπων, αλλά αποκλειστικά στην ελπίδα τους. Η πρώτη καινοτομία στη λοταρία έγινε με την εισαγωγή άτυχων λαχνών. Ο ελαφρύς κίνδυνος του προστίμου προκάλεσε το ενδιαφέρον του κοινού. Η Εταιρία που διεξήγε τη λοταρία απέκτησε σύντομα μεταφυσική εξουσία, τα πρόστιμα έγιναν φυλάκιση, οι χαμένοι κι όσοι δεν έπαιζαν περιφρονούνταν. Οι μη χρηματικοί άτυχοι λαχνοί ήταν η επόμενη καινοτομία. Οι παίκτες παρακίνησαν την Εταιρία να τους αυξήσει. Όμως η ακατάπαυστη εναλλαγή τρόμου και ελπίδας για τα μέλη του Ιερατείου εξόργιζε το φτωχό λαό που εξεγέρθηκε. Μετά από μια εποχή αιματοχυσιών, ο λαός νίκησε. Η Εταιρία πήρε όλη την κρατική εξουσία και το Λαχείο έγινε μυστικό, δωρεάν και για όλους και η μαύρη αγορά πατάχθηκε. Κάθε εξήντα νύχτες η συμμετοχή τις ιερές κληρώσεις καθόριζε την τύχη των συμμετεχόντων ως την επόμενη φορά. Η ευνοϊκή κλήρωση για τους μυημένους στα μυστήρια του Βελ μπορούσε να σημάνει προαγωγή στο συμβούλιο των μάγων ή ανακάλυψη της κάμαρας της γυναίκας που στοίχειωνε τους παίκτες· η άτυχη κλήρωση μπορούσε να επιφέρει ακρωτηριασμό, ατιμώσεις, θάνατο. 
     Σταδιακά, οι πράκτορες της Εταιρίας προσέφυγαν στη μαγεία και στη μυστικο-πάθεια. Σε διάφορα σημεία, όπως στο ιερό αποχωρητήριο που το έλεγαν κάφκα, αφήνονταν καταγγελίες. Στον ερειπωμένο τοίχο ενός εργοστασίου χαράχτηκε το δογματικό κείμενο της Λοταρίας, που αποφαινόταν πως το Λαχείο είναι μια παρεμβολή της τύχης στην τάξη του κόσμου και πως η παραδοχή σφαλμάτων δεν αντικρούει την τύχη· την επιβεβαιώνει. Έφτασε ο καιρός που το Λαχείο, αυτή η περιοδική έγχυση του χάους στον κόσμο, καθόριζε όλα τα στάδια της κλήρωσης. Όχι για παράδειγμα μόνο τον θάνατο κάποιου αλλά κι όλες τις περιστάσεις του θανάτου του. Έτσι, καμιά απόφαση δεν ήταν τελική κι όλες διακλαδώνονταν σε άλλες σ' έναν άπειρο αριθμό κληρώσεων. Η ζωή στη Βαβυλώνα, τα ήθη των κατοίκων της είχαν εμποτιστεί απ' την τύχη. 

     και το τέλος στη μετάφραση του Κυριακίδη:

     Η Εταιρεία, με μια θεία μετριοφροσύνη, αποφεύγει κάθε δημοσιότητα. Όπως είναι φυσικό, οι πράκτορές της είναι μυστικοί· οι διαταγές που εκδίδονται η μία πίσω απ' την άλλη - σχεδόν ασταμάτητα - δεν έχουν καμία διαφορά απ' αυτές που μοιράζουν απλόχερα οι απατεώνες. Στο κάτω κάτω, ποιος μπορεί να καυχηθεί πως είναι μόνο απατεώνας; Ο μεθύστακας που αυτοσχεδιάζει μια παράλογη εντολή, ο ονειρευτής που πετάγεται στον ύπνο του και στραγγαλίζει με τα χέρια του τη γυναίκα που κοιμάται πλάι του, μήπως εκτελούν μια μυστική απόφαση της Εταιρείας; Αυτή η σιωπηλή λειτουργία, που μοιάζει μ' εκείνην του Θεού, μπορεί να προκαλέσει κάθε είδους υποθέσεις. Μία απ' αυτές κάνει τον αποτρόπαιο υπαινιγμό πως η Εταιρεία έχει πάψει να υπάρχει εδώ και αιώνες, πως η ιερή αταξία της ζωής μας είναι πέρα για πέρα κληρονομική, παραδοσιακή· μια άλλη, αντίθετα, θέλει την Εταιρεία αιώνια και κηρύσσει πως θα ζει μέχρι την τελευταία νύχτα, μέχρις ότου ο τελευταίος θεός σβήσει τον κόσμο. Μια άλλη δηλώνει πως η Εταιρεία είναι παντοδύναμη, αλλά ασκεί την εξουσία της μόνο πάνω σε μικροσκοπικά πράγματα: στο κελάηδισμα ενός πουλιού, στις αποχρώσεις της σκουριάς και της σκόνης, στα όνειρα που βλέπουμε την αυγή, μισόξυπνοι. Μια άλλη, δια στόματος προσωπιδοφόρων αιρεσιαρχών, πως η Εταιρεία δεν υπήρξε κι ούτε θα υπάρξει ποτέ. Μια άλλη, εξίσου απαίσια, πως είναι αδιάφορο αν δέχεσαι ή αρνείσαι την ύπαρξη αυτού του ζοφερού σωματείου, γιατί η Βαβυλώνα δεν είναι τίποτ' άλλο παρά ένα άπειρο παιχνίδι της τύχης. 

     Ο αφηγητής στο διήγημα δεν είναι πια κάτοικος της Βαβυλώνας. Έχει ζήσει την καταισχύνη και την παντοδυναμία, τη χλιδή και τα κάτεργα, με μια λέξη την αβεβαιότητα. Η παντοδυναμία της τύχης στη Βαβυλώνα του Μπόρχες είναι πεποίθηση κι ανάγκη. Σ' ένα παράλογο, όπως ολόκληρη η ιστορία, παιχνίδι με τον χρόνο, το τυχαίο γίνεται όλο και πιο εξαίσιο, όλο και περισσότερο οδυνηρό. Κάθε τι είναι ποτισμένο με την τύχη. Γιατί; 

     Στην εποχή της Λοταρίας Κύριος είναι η Εταιρία. Ο λαός εξεγείρεται, κυριαρχεί, και η Λοταρία γίνεται πια μυστική και δωρεάν για όλους. Σαν εκλογές και εκπαίδευση στη δημοκρατία. Η Εταιρία δεν αμφισβητείται. Η Εταιρία είναι συνήθεια, ανάγκη, είναι παντοδύναμη πάνω σε όλα ή μόνο σε κάθε τι μικροσκοπικό, όπως ο λόγος του ταξιτζή που ξεσπαθώνει για τη Χρυσή Αυγή, το φοβισμένο τσάπισμα του μετανάστη, η ντροπιασμένη ερευνητική ματιά στον κάδο. Ίσως και να μην υπήρξε ποτέ η Εταιρία, όμως η Λοταρία υπάρχει. Ο ψήφος είναι λόττο. Ποιος ήξερε τι ψήφιζε στις προηγούμενες εκλογές; Θα έπρεπε όλοι να ξέρουμε. Ποιος ξέρει τώρα. Όλοι θα έπρεπε και τότε και τώρα. Το δίδυμο Παπαθεμελής - Καζάκης δηλώνουν  αντισυστημικοί (το έμαθα τυχαία  από οπαδό τους, δεν ήξερα καν ότι κατεβαίνουν μαζί). Αλλά ας μην ξεφύγω σε πολιτικολογίες. 

     Στη λογοτεχνία δεν υπάρχει μόνο μία, υπάρχουν πολλές αναγνώσεις. Σε λίγες μέρες θα φοβηθώ ότι το λαχείο της Βαβυλώνας είναι ο ξένος μέσα μας. 

El Titere (Piazzolla-Borges) - Silvana Deluigi & Duo Mosalini Senso

juanjomosalini