Π

Πώς τσίχλες μ' ανοιχτές φτερούγες ή άγρια περιστέρια
σε βρόχια μπλέκονται, στημένα μες σε θάμνα, ενώ γυρεύουν
στη φωλιά τους να χωθούν, και ξαφνικά φριχτό το κούρνιασμα
 τους βγαίνει· έτσι κι εκείνες στη σειρά κρατούσαν το κεφάλι τους,
 με τη θηλιά γύρω από τον λαιμό τους περασμένη, να βρούνε
 άθλιο θάνατο, καθώς τα πόδια κρεμασμένα σφάδαζαν—

για λίγο όμως, όχι για πολύ.

Οδύσσεια, Χ - στίχοι 468 - 473

μτφ. Δ. Ν. Μαρωνίτη

Carl Mydans, Collaborationist, France, 1944

Στη ραψωδία X της Οδύσσειας περιγράφεται η τιμωρία που ο γιος του βασιλιά της νήσου επιβάλλει στις άπιστες δούλες εξαιτίας του ξεπεσμού τους στη στάθμη των εταίρων. Με ασυγκίνητη αταραξία, απάνθρωπα όπως μόνον η Impassibilite (απάθεια) των πιο μεγάλων αφηγητών του δέκατου ένατου αιώνα, περιγράφεται η τύχη των κρεμασμένων και ανέκφραστα παρομοιάζεται με το θάνατο των πουλιών στο βρόχο, με εκείνη τη σιωπή, που το πάγωμα της είναι το αληθινό υπόλοιπο κάθε λόγου. Ακολουθεί αμέσως ο στίχος που περιγράφει τις κρεμασμένες στη σειρά: «και σπάραζαν με τα ποδάρια τους - για λίγην ώρα μόνο».  Με μια ακρίβεια η οποία ακτινοβολεί κιόλας την ψυχρότητα της ανατομίας και της ζωοτομίας ο περιγράφων συντάσσει το μυθιστορηματικό πρακτικό για τους σπασμούς των υποταγμένων, οι οποίες οτο όνομα του δικαίου και του νόμου κατακρημνίζονται σε εκείνο το βασίλειο από το οποίο διέφυγε ο δικαστής Οδυσσέας. Ως αστός που στοχάζεται πάνω στην εκτέλεση ο Όμηρος παρηγορεί τον εαυτό του και τους ακροατές του, που είναι μάλλον αναγνώστες, με την ασφαλή διαπίστωση πως δεν κράτησε πολλή ώρα- μια στιγμή μόνο και όλα είχαν τελειώσει. Όμως μετά το «για λίγην ώρα μόνο» διακόπτεται η εσωτερική ροή της αφήγησης. Για λίγην ώρα μόνο; ρωτά η χειρονομία του αφηγητή και διαψεύδει την αταραξία του. Ανακόπτοντας την αφήγηση δεν επιτρέπει να ξεχαστούν οι εκτελεσμένες γυναίκες και αποκαλύπτει τα ακατονόμαστα αιώνια βάσανα του ενός δευτερολέπτου, όταν οι δούλες πάλευαν με το θάνατο. Ως ηχώ δεν μένει από το «για λίγην ώρα μόνο» παρά μόνο το quo usque tandem (ως πότε επιτέλους), το οποίο οι μεταγενέστεροι ρήτορες ανυποψίαστοι βεβήλωσαν, καθώς παρότρυναν τον εαυτό τους να κάνει υπομονή. Η ελπίδα όμως στην εξιστόρηση της ανοσιουργίας συνδέεται με το γεγονός ότι πέρασε πολύς καιρός από τότε. Για τη διαπλοκή της προϊστορίας, της βαρβαρότητας και του πολιτισμού ο Όμηρος κάνει την παρηγορητική χειρονομία που δείχνει ότι έχει στο νου του εκείνο το «Μια φορά κι έναν καιρό». Το έπος έπρεπε πρώτα να γίνει, μυθιστόρημα, για να περάσει ύστερα στο παραμύθι.

το τέλος του παραρτήματος

Οδυσσέας ή Μύθος και Διαφωτισμός

από τη Διαλεκτική του Διαφωτισμού

των Αντόρνο και Χορκχάιμερ

μτφ. Λ. Αναγνώστου

εκδ. Νήσος 1996

πηνελοπιάς

12 δούλες κρέμασε σαν τσίχλες στις θηλιές

γιατί δοθήκαν πορνικά σ' εκειούς τους γιαβουκλήδες

τίναζαν τα ποδάρια τους, λύνονταν οι κοιλιές
μα ο πόνος τους κρατήθηκε κρυφός κάτω από φλοίδες

πηνελοπιάς, οσί

Σκότωναν φτωχές γυναικούλες γιατί έπλεναν ρούχα ιταλών ή γερμανών στρατιωτών. Θανάσιμο έγκλημα, επαίσχυντη αντιπατριωτική πράξη. Από πόσο πατριωτικό πάθος θα φλέγονταν αυτός ο λεβέντης για να σκοτώσει μια μάνα που έπλενε ρούχα για ένα κομάτι ψωμί για τα παιδιά της. 

Σκότωναν εργάτες γιατί δούλευαν σε γερμανικές επιχειρήσεις. Στους ομαδικούς τάφους που άνοιξαν στο Περιστέρι, μπροστά στην αντιπροσωπεία των αγγλικών εργατικών συνδικάτων όλα τα πτώματα φορούσαν μπαλωμένα κουρέλια και τα χέρια τους ήταν χέρια εργατών. Τα αγγλικά συνδικάτα και το αγγλικό εργατικό κόμμα είχαν τότε ζωηρά διαμαρτυρηθεί για την επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα, εναντίον μιας δημοκρατικής αντιστασιακής οργάνωσης. Ο Τσώρτσιλ τους πρότεινε να εκλέξουν μια επιτροπή και να τη στείλουν στην Ελλάδα για να γνωρίσει από κοντά αυτήν τη "δημοκρατική αντιστασιακή οργάνωση". Αυτοί ήρθαν και είδαν. 

Σκότωσαν γυναίκες γιατί από την πείνα ή για να σώσουν τα παιδιά τους δόθηκαν για μια πανιότα ή για μια κονσέρβα σε ιταλούς ή γερμανούς στρατιώτες. Αυτή η περίπτωση ήταν πιο σοβαρή. Δεν επρόκειτο μόνον για τον κίνδυνο να δημιουργηθούν φιλικές σχέσεις με τους κατακτητές, αλλά προσέβαλαν την εθνική τιμή και υπήρχε κίνδυνος να μπασταρδέψουν τη ράτσα μας. Μια αυθεντία από την υψηλή διανόηση του τόπου μας, αναγνωρισμένος προοδευτικός, εκπαιδευτικός κλπ προτείνει σ' ένα βιβλίο του που εξακολουθεί να θεωρείται η "Βίβλος της Εθνικής Αντίστασης" ότι αυτές τις γυναίκες θα πρέπει να τις σημαδεύουμε στο μέτωπο μ' ένα καυτό σίδερο ένα "Π", που θα σημαίνει προδότισσα και πόρνη. Αυτό το βιβλίο του Δ. Γληνού δεν θα πρέπει να χαθεί, θα πρέπει να μείνει για την ανθρωπιστική και δημοκρατική διαπαιδαγώγηση των νέων!

Άγις Στίνας, ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΟΠΛΑ

εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη - 1984

κατάστασις μπουρδέλο

Τότε ο Οδυσσέας ο πολυμήχανος γυρνώντας αποκρίθη:

«Μην τη ξυπνάς ακόμα· πήγαινε να πεις στις σκλάβες πρώτα

εδώ να ᾿ρθουν αυτές που αταίριαστες δουλειές πιο πριν σκάρωναν.»

Αυτά της είπε, κι η γερόντισσα το αρχονταρίκι αφήκε,

στις σκλάβες για να πάει το μήνυμα και να τις σπρώξει να ᾿ρθουν.

Κι έκραξε εκείνος τον Τηλέμαχο, το θείο χοιροβοσκό του

και το βουκόλο, κι ανεμάρπαστα κινούσε λόγια ομπρός τους:

«Νεκρούς να κουβαλάτε αρχίσετε, κι οι δούλες να συντράμουν

οι ίδιες μετά τα παγκαλόμορφα θρονιά και τα τραπέζια

με το νερό και τα χιλιότρυπα σφουγγάρια να παστρέψουν.

Κι ως θα 'χετε όλη πια την κάμαρα τρογύρα συμμαζέψει,

τις δούλες έξω απ᾿ το καλόχτιστο να βγάλτε αρχονταρίκι,

και στην αυλή, στο θόλο ανάμεσα και στον πανώριο φράχτη

τα κοφτερά σπαθιά ανασέρνοντας χτυπάτε τις και σ᾿ όλες

να δώστε θάνατο, τον έρωτα για πάντα να ξεχάσουν,

που εχαίρουνταν ως τώρα σμίγοντας κρυφά με τους μνηστήρες.»

Έτσι όρισε, κι οι δούλες έφτασαν όλες μαζί και μπήκαν

πικρά θρηνολογώντας, κι έτρεχε το δάκρυ τους ποτάμι.

Των σκοτωμένων πρώτα σήκωναν και βγάζαν τα κουφάρια,

και στης αυλής της καλοτείχιστης το σκεπαστό από κάτω

τον έναν πλάι στον άλλο απίθωναν και κάτω απ᾿ του Οδυσσέα

την προσταγή, να κάνουν γρήγορα, τους βγάζαν στανικώς τους.

Πήραν μετά τα παγκαλόμορφα θρονιά και τα τραπέζια

και με νερό και με χιλιότρυπα τα πάστρευαν σφουγγάρια.

Μετά ο βουκόλος κι ο Τηλέμαχος κι ο θείος χοιροβοσκός τους

με ξύστρες έτριβαν το πάτωμα στο στέριο αρχονταρίκι.

κι οι δούλες μάζευαν τα ξύσματα και τα πετούσαν όξω.

Κι ως είχαν όλη πια την κάμαρα τρογύρα συμμαζέψει,

τις δούλες σύραν όξω απ᾿ τ᾿ όμορφο, το στέριο αρχονταρίκι,

και στην αυλή, στο θόλο ανάμεσα και στον πανώριο φράχτη,

μες στο στενάδι εκεί τις μάντρωσαν, να μην μπορούν να φύγουν.

Και τότε ο γνωστικός Τηλέμαχος το λόγο επήρε κι είπε:

«Όχι, σ᾿ αυτές δε θέλω θάνατο να δώσω τιμημένο—

που στο κεφάλι της μητέρας μου κι εμένα καταφρόνια

σκορπούσαν και ντροπή, και πλάγιαζαν μαζί με τους μνηστήρες!»

Είπε, και γαλαζόπλωρου άρμενου χοντρό σκοινί στεριώνει

από τρανή κολόνα, κι έζωσε μ᾿ αυτό το θόλο γύρα,

ψηλά τανιώντας το, τα πόδια τους στο χώμα να μη φτάνουν.

Πως όταν τσίχλες απλοφτέρουγες για περιστέρες θέλουν

να φτάσουν στη φωλιά τους κι άξαφνα φριχτή κούρνια τις δέχτη,

τι πιάστηκαν στα βρόχια, που έτυχαν στημένα μες στα θάμνα —

όμοια κι οι δούλες τα κεφάλια τους γραμμή κρατούσαν, κι όλες

θελιά είχαν στο λαιμό, από θάνατο να παν συφοριασμένο,

και σπάραζαν με τα ποδάρια τους — για λίγην ώρα μόνο.

Μετά και το Μελάνθιο τράβηξαν στην πόρτα του αντρωνίτη

μπροστά, μες στην αυλή, και με άσπλαχνο χαλκό του κόψαν μύτη

κι αφτιά, κι όλο θυμό του τσάκισαν τα χέρια και τα πόδια,

και τ᾿ αχαμνά του ξεριζώνοντας στους σκύλους τα πέταξαν,

για να τα φαν ωμά· κι ως τέλεψαν, χέρια και πόδια έπλυναν

και στο παλάτι πίσω διάγειραν, τον Οδυσσέα να σμίξουν.

Οδύσσεια, Χ - στίχοι 440 - 479

μτφ. Ν. Καζαντζάκη - Ι. Κακριδή

αχ, πηνελόπη