Στη μικρού μήκους ταινία του Βασίλη Κοσμόπουλου Ο φωτογράφος των Τρικάλων ο ληστής ζητά απ' τον φωτογράφο να τον κάνει, να τον φωτογραφίσει δηλαδή. Η φωτογραφία του ίσως χρησιμέψει στις διωκτικές αρχές. Ο πατέρας του ίσως ήταν, όπως κι αυτός, κλέφτης. Μόνο που εκείνου του το γράψανε με Κ κεφαλαίο. Το Ήθος και Πολιτισμός των Επικίνδυνων Τάξεων στην Ελλάδα του Στάθη Δαμιανάκου περιλαμβάνει κείμενα που, ανάμεσα στ' άλλα, αναλύουν την περίπτωση των ελλήνων κοινωνικών (κατά Hobsbawm) ληστών, όπως εμφανίστηκε στο πλαίσιο της ελληνικής ιδιαιτερότητας. Οι επικεφαλίδες πιο κάτω είναι οι τίτλοι των, γραμμένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, κειμένων του βιβλίου. Ο Θ. Παπακωνσταντίνου, εκτός από τη μουσική της ταινίας του Κοσμόπουλου, έγραψε και το τραγούδι Α τελεία Μάνθος, βασισμένο στους στίχους του Χρήστου Μπράβου, όπως και η ταινία.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Όλες οι σύγχρονες κοινωνίες, υποστηρίζει αυτή η άποψη, γνωρίζουν την ύπαρξη της "παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς" και αριθμούν στους κόλπους τους κακοποιά στοιχεία. Τα ληστρικά κυκλώματα είναι εσμός τυχοδιωκτών, κοινωνικά απροσάρμοστων αρόμων, οφειλετών του δημοσίου ή φυγόδικων. Η διάδοση και αναπαραγωγή τους για μακρό, έστω, χρονικό διάστημα χρεώ-νεται στην κρατική ανικανότητα ή στις "φυσιολογικές" δυσλει-τουργίες του συστήματος. Πρόκειται για την κυρίαρχη, από τον 19ο αιώνα, ιστοριογραφική αντίληψη, που συμμερίζονται και ορισμένοι μαρξιστές ερευνητές, για τους οποίους κάθε ιδέα κοινωνικού πολέμου είναι αδιανόητη έξω από το οργανωμένο επαναστατικό σχέδιο. Καμιά λογική ανακολουθία, επομένως, πολύ περισσότερο αφού και το ίδιο το κλέφτικο φαινόμενο ερμηνεύεται με τρόπο ώστε να απογυμνώνεται από κάθε κοινωνική διάσταση: χωρίς ιστορικές καταβολές και χωρίς συνέχεια, η κλεφτουριά εμφανίζεται αιφνιδίως τον 18ο αιώνα για τις ανάγκες του αγώνα της ανεξαρτησίας και εκλείπει αμέσως μετά την ίδρυση του ελληνικού βασιλείου. Για την αποφυγή μάλιστα παρανοήσεων ως προς τη σχέση του σημαίνοντoς προς το σημαινόμενο, το αρχικό γράμμα της λέξης κλέφτης μετατρέπεται από κάπα μικρό σε κεφαλαίο. Λαμπρά ταιριάζουν όλα, όπως θα έλεγε και ο ποιητής.
(σελ. 36-37)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΤΕΡΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ
Πλήρως συνυφασμένο με την κοινωνική του υπόσταση, καθώς και με τις ιδιαίτερες τοπικές σχέσεις που ενσαρκώνει, το ηθικό στερέωμα του ληστή επιβεβαιώνει και επεκτείνει τη νομιμοποίησή του στη συλλογική αγροτική συνείδηση, μαρτυρώντας ταυτόχρονα για τη δυσκολία του εγκαθιδρυμένου συστήματος να θέσει σε λειτουργία σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα, αλλά και γενίκευση της στρατιωτικής θητείας, εθνική εκπαίδευση και, αργότερα, εργοστάσια και μισθωτή εργασία.
(σελ. 59)
Η άρνηση του ληστή να κλίνει τον αυχένα στον ισχυρό, η έπαρση και η υπερηφάνεια του, η ηγεμονική του στάση, η ανυποχώρητη θέλησή του να υπερασπιστεί, με τίμημα τη ζωή του, αυτό που εκείνος θεωρεί αρχέγονο και αναφαίρετο δικαίωμα για τον δίιο και την κοινωνία στην οποία ανήκει, το σύνολο των χρακτηριστικών του ελεύθερου ανθρώπου που του προσδίδει το λαϊκό φαντασιακό, δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά παρά μόνο μέσω ενός παιχνιδιού τοπικών αντίθετων δυνάμεων, μιας δυϊκότητας καταπίεσης/προσωποποιημένης αντίστασης, στο πλαίσιο μιας περιοχής (της "δικής του" περιοχής), της οποίας η ακτίνα γενικά δεν ξεπερνάει μερικές δεκάδες χιλιόμετρα. Χάρη στην οργανωμένη και ένοπλη ανυποταξία, η ληστεία καθιε-ρώνεται ως αντι-εξουσία, η οποία, όπως κάθε εξουσία, υπακούει σε ορισμένες αρχές που της είναι ιδιαίτερες και διαθέτει κύρος, τόσο απέναντι στους εκπροσώπους των κυρίαρχων τάξεων, όσο και σε άλλους καταπιεσμένους.
(σελ. 60-61)
ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΕΣΙΒΙΟ ΚΛΕΦΤΗ ΣΤΟΝ ΡΕΜΠΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ
Η λέξη "Κλέφτης", που υποδεικνύει στην κυριολεξία τον κλέφτη, όχι μόνο θα απογυμνωθεί από το νόημά της στον επίσημο λόγο, αλλά χάρη στην τέχνη των σημασιολογικών ανατροπών, της οποίας μόνο η άρχουσα ιδεολογία κατέχει τα μυστικά, θα φτάσει να σημαίνει τον μη-κλέφτη. Το γόητρο που περιβάλλει την ηρωική του μάχη για εθνική απελευθέρωση δεν επιτρέπει καμιά σύγχυση με τους κοινούς ληστές. Επιπλέον, για να αποφευχθεί κάθε παρεξήγηση, το όνομά του γράφεται με Κ κεφαλαίο και η χρήση τού τίτλου που καθιερώνεται έτσι θα απορριφθεί κατηγορηματικά προκειμένου για σχηματισμούς που δημιουρ-γήθηκαν από παλιούς πολεμιστές και τους άμεσους απογόνους τους.
(σελ. 101-102)
Και δυο σύγχρονες εκδοχές
για τη μαύρη ζωή των μαύρων κλεφτών:
για τη μαύρη ζωή των μαύρων κλεφτών:
ΑέΡΑ ΠΑΤέΡΑ
Χορωδία Ι. Μ. ΔΗΜΗΤΡΙάΔΟΣ
Εδώ θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να δώσεις μια σύνοψη της δουλειάς του Δαμιανάκου, για όλους εμάς που δεν έχουμε το βιβλίο. Να μας πεις, δηλαδή, για το ήθος και τους κώδικες τιμής των λήσταρχων, τις αξίες τους, όλα. Να πω την αλήθεια, έκανα κλικ στο λινκ του βιβλίου ελπίζοντας ότι θα το βρω ονλάιν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίχε γράψει κι ο Παπαρηγόπουλος ένα κείμενο, Σκέψεις Ενός Ληστού:
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι όντως εντός της κοινωνίας εάν ήμην και τον αυχένα θα έκλινον εις τους νόμους και θα εμισούμην προς τούτοις. Εντός δε της φυλακής των πόλεων εγκεκλεισμένος, και τας σωματικάς και διανοητικάς δυνάμεις μου θα έβλεπον καταβαλλομένας κ.λπ.
Ευχαριστώ πολύ - και για το λινκ του Παπαρηγόπουλου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝομίζω ότι δεν υπάρχει στο διαδίκτυο το βιβλίο του Δαμιανάκου. Το να συνοψίσεις ένα βιβλίο είναι, βέβαια, πολύ πιο δύσκολο απ' το να παραθέσεις λίγα αποσπάσματα. Είχα σκοπό να κάνω μια μικρή σχετική αναφορά στην επόμενη ανάρτηση, στην οποία θα περνούσα και στον Hobsbawm, αλλά η ανάρτηση αυτή αναβλήθηκε (οι αιτίες παρωδούνται στην τελευταία ανάρτηση πλιζτουμίτγιου) μάλλον για του χρόνου, με αφορμή και πάλι την εθνική επέτειο.
Ο Δαμιανάκος, πάντως, δεν αντιγράφει τον Hobsbawm, αναθεωρεί μάλιστα τις εκτιμήσεις του ως προς τη νοτιοανατολική Ευρώπη όπου διαπιστώνει ότι ο ρόλος του ληστή είναι στην ουσία πολιτικός, επωμίζεται ένα διπλό ρόλο (ενσωμάτωσης και εξέγερσης) και εξασφαλίζει κοινωνική νομιμοποίηση με εξιδανίκευση της δράσης του.
Η πολιτική λειτουργικότητα της ληστείας σε συνδυασμό με τη μακρά διάρκεια της καπιταλιστικής μετάβασης συνθέτουν, σύμφωνα με τον Δαμιανάκο, την "ιδιαιτερότητα της πρωτόγονης επανάστασης στην Ελλάδα". Οι πολιτικές λειτουργίες του ανυπότακτου σταδιακά - από τον κλέφτη στον ληστή - μειώνονται και παραχωρούν προτεραιότητα στις οικονομικές και πολιτισμικές -στον ρεμπέτη, για τον οποίο η εκτός νόμου υπόσταση είναι καταναγκαστικός όρος και όχι επιλογή.