γαμώτ...

Το γιατί το σπείρανε και δεν το θερίσανε. Μ' αυτή την παροιμία θ' αρχίσω κάποτε μια, όσο μπορώ, σφαιρική περιήγηση στο γιατί, αυτή την αναιδή ερώτηση που μόνο η μνήμη μπορεί ν' απαντά. Τη ιδέα μού την έβαλε μια αναφορά του Πρίμο Λέβι στο Αν αυτό είναι ο άνθρωπος, που παραθέτει ο Ολιβιέ Ραζάκ στην Πολιτική Ιστορία του Συρματοπλέγματος (εκδ. Βάνιας 2008 - μτφ. Διον. Παπαδουκάκης) :

Ο Πρίμο Λέβι διηγείται ότι τη μέρα της άφιξής του στο Άουσβιτς, καθώς προσπαθούσε να σβήσει την ακόρεστη δίψα του γλείφοντας ένα κομμάτι πάγου που είχε ξεκολλήσει από την άκρη ενός παραθύρου, ένα κάπο όρμησε και του το άρπαξε. Όταν του ζήτησε το λόγο, "Warum?" ("Γιατί;"), ο κάπο απάντησε, συνοψίζοντας μ' αυτό τον τρόπο τον άλλο κόσμο που αντιπροσωπεύει το στρατόπεδο, "Hier ist kein warum" ("Εδώ δεν υπάρχει γιατί"). Ομοίως, στο Μπούχενβαλντ, μια ομάδα νεοφερμένων ρωτούν ανήσυχοι τον κάπο τους για την κατάσταση ενός συντρόφου τους, ο οποίος υποδείχθηκε για μια μεταφορά που θα ήταν σίγουρα μοιραία για αυτόν. Ο κάπο, γελώντας, απαντά χωρίς κακία: "Εδώ δεν υπάρχουν άρρωστοι· υπάρχουν μόνο ζωντανοί και νεκροί".

Η παιδαγωγική του "όλα είναι δυνατά" ξεκινά πάντοτε από το "Εδώ...", δηλαδή από το εσωτερικό των συρματοπλεγμάτων. Οι κρατούμενοι πρέπει να εξηγήσουν στον νεοφερμένο ότι οι εκδη- λώσεις της αυθαιρεσίας των SS θα τον κάνουν γρήγορα να χάσει το σώμα και την όψη του ελεύθερου ανθρώπινου όντος που διατηρεί ακόμη. Πρέπει να του εξηγήσουν ότι από τη στιγμή που είναι πίσω από τα συρματοπλέγματα δεν είναι πια ένα ανθρώπινο ον αλλά κάτι λιγότερο από ζώο, ένα απλό σώμα, ένα κεφάλι (Kopf), ένα κομμάτι (Stück), προορισμένο στην καλύτερη περίπτωση να πεθάνει αργά.

     

Το σπαρμένο μα αθέριστο στο Άουσβιτς γιατί, εκεί, πίσω απ' τα συρματοπλέγματα,  δεν υπήρχε. Έμενε αναπάντητο για όσο καιρό απορούσε μέσα στο κεφάλι του κρατούμενου. Για όσο καιρό. Πάντα αναπάντητο. Όταν είσαι ένα σώμα - πράγμα, ένα κομμάτι, σχεδόν ένα κομμάτι σαπούνι, δεν γίνεται να ρωτάς γιατί. Όταν δεν γίνεται να ρωτάς γιατί, δεν γίνεται να έχεις μνήμη. Γιατί το γιατί χρειάζεται τη μνήμη για να περιληφθεί σε μια συγκροτημένη ερώτηση. Πολύ περισσότερο, δε, για να πάρει μιαν επεξεργασμένη απάντηση. Αλλιώς, δεν είναι παρά ένα ψευτο-γιατί, ένα γιατί έτσι.

    

     

Τα αναπάντητα γιατί κρατάνε κι έναν αιώνα... Όχι απαραίτητα επειδή ενταφιάστηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όπως εκείνο το γιατί κλαις, για το παραπονιάρικο, που έμεινε κοντά αιώνα αναπάντητο στην καρτ-ποστάλ στο Μέγα Λαϊκό και που επανενεργοποίησε την αδρανή ιστορία για τα γιατί.

     

Γιώργος Παπάζογλου, γιος του Βαγγέλη και της Αγγέλας

και το σήμερα, γαμώτο,

στο ίδιο γαμημένο μότο:

Παραπονιάρικό μου, γιατί δε μου μιλάς

κι όλο να φεύγεις θέλεις, στη λύπη να κυλάς;

Πες μου γιατί, ρωτάω, δεν αποκρίνεσαι. 

Αίνιγμα είσαι που κλαίγει, ποτέ δε λύνεσαι.

Μπαίνεις στην αγκαλιά μου, μα έχεις τη σκέψη αλλού.

Όταν γελάς, χαζεύω το πίρσιν του αφαλού.

Παλεύω όλα τα χρόνια για να σ’ ευχαριστώ.

Μα εσύ με κατακρίνεις, δήθεν πως απιστώ,

δια να με παιδεύεις σαν τον Ιησού Χριστό.