ο Αλή φιλούσε αγέρωχα

  

    
     
     Ακόμα μια μικρή τεθλασμένη αναρτήσεων, από τη Δόμνα Σαμίου μέσω του Samuel Baud-Bovy στα Γιάννινα, τους Γύφτους και τον Αλή Πασά, και, με πάσα του πασά, στον ποιητή Λόρδο Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον, φτάνει στην άλλη άκρη της. Ο Αλή πασάς δίνει τη σκυτάλη στον Μπάιρον , δεν την αφήνει όμως, κι έτσι την κρατούν κι οι δυο. Βρισκόμαστε στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 19ου αιώνα. Για τα όσα συνέβησαν στη συνάντηση Αλή πασά - Μπάιρον, υπάρχουν κάμποσα δημοσιευμένα κείμενα, επιστολές του ίδιου αλλά και βιογραφίες, όπως η μυθιστορηματική του Frederic Prokosh (πρώτη έκδοση Αστάρτη 2003, επανέκδοση Ελευθεροτυπία 2011, μτφ. Παναγιώτη Σκόνδρα, υπάρχει και στο scribd):

Δυο εβδομάδες αργότερα εισχωρήσαμε στα βουνά της Αλβανίας και στο τέλος αντικρίσαμε τους πύργους του Τεπελενίου. Ήταν προχωρημένο απομεσήμερο, ο ήλιος ετοιμαζόταν να βασιλέψει, και οι στρατιώτες παρήλαυναν ευθυτενείς μπροστά από το μέγαρο. Τάρταροι με ταυρίσιο πρόσωπο και πυργωτά σκουφιά, Τούρκοι με τουρμπάνι και κάπα, Αφρικανοί σκλάβοι που οδηγούσαν άλογα κατάλευκα και, επιβλητικότεροι όλων, οι Αλβανοί, με χρυσοκέντητους μανδύες, κόκκινα βελούδινα γιλέκα και, περασμένα στη ζώνη, πιστόλια και εγχειρίδια με ασημένια λαβή. Μου θύμισαν το παλιό μου βιβλίο με τις Χίλιες και μια νύχτες και, καθώς χωνόμουν βαθιά στους δρόμους του Τεπελενίου, μου ήρθε να μουρμουρίσω : «Άνοιξε, Σουσάμι!». 

Και το Σουσάμι άνοιξε, πέραν πάσης αμφιβολίας. Προσκλη-θήκαμε στο μέγαρο, και επισκέφθηκα τον πασά μέσα στα δροσερά μαρμάρινα δώματα του. Ανατολίτικοι καναπέδες, μεγάλοι και κόκκινοι, ήταν ευθυγραμμισμένοι κατά μήκος των τοίχων, και στη μέση ανέβρυζε ένα σιντριβάνι. Ο πασάς σηκώθηκε από τον καναπέ και με περιεργάστηκε. 

«Είστε νέος» , είπε γλυκά. «Πείτε μου, γιατί αφήσατε τη χώρα σας;» 

«Μου αρέσουν τα ταξίδια», του απάντησα. 

«Τα ταξίδια! » γουργούρισε. «Τα ταξίδια είναι επικίνδυνα! Εκτίθεστε σε ακατονόμαστους κινδύνους, αγόρι μου». 

Κάθισα, κι εκείνος παρήγγειλε σερμπέτια και ένα μπολ με γλυκίσματα. Αυτός ο αιμοσταγής τύραννος, ο Αλή Πασάς, που είχε δολοφονήσει χιλιάδες ανθρώπους, ήταν ένας άντρας με φίνους τρόπους και μεγάλη οξύνοια. Το πρόσωπο του ήταν σημαδεμένο και γωνιώδες, το βλέμμα διαπερα-στικό κι ωστόσο γλυκό, η γενειάδα μαλακή και κάτασπρη, τα χείλη μικρά σαν γυναικεία. Φορούσε χρυσοκέντητο φέσι, μαύρο γούνινο γιακά και παντόφλες από γαλάζιο επιχρυσωμένο μαροκινό. 

Με περιεργάστηκε εγκρίνοντάς με. «Μου είπαν ότι είστε λόρδος», μουρμούρισε. «Δεν εξεπλάγην. Μόνον ένας λόρδος μπορεί να έχει χέρια τόσο ντελικάτα και αυτιά τόσο μικρά. Θαυμάζω πολύ τη μεγαλόπρεπη σπάθα σας και τις επίχρυσες επωμίδες σας. Με γοητεύουν επίσης τα μάτια σας και το πονηρό και αυθάδικο χαμόγελο σας. Σας παρακαλώ, θεωρήστε με πατέρα σας όσο θα μείνετε στο Τεπελένι. Θα σας περιμένω στα δώματά μου, τα μεσάνυχτα. Θα μιλή-σουμε για ποίηση ... » 

Μας εσυνόδεψαν στις κάμαρές μας, που βρίσκονταν στη δυτική πτέρυγα του μεγάρου, και είπα στον Καμ: «Αναρω-τιέμαι ποιες είναι οι απόψεις του πασά όσον αφορά την ποίηση». O Καμ όρθωσε το κεφάλι του και χαμογέλασε.  «Είναι άνθρωπος γεμάτος φαντασία, φυσικά». «Αναμφίβολα», απάντησα. «Κι έχει, φαίνεται, απαίσια φήμη». 

«Καλέ μου Μπάιρον», είπε γαλήνια ο Καμ, «είσαι απολύτως εις θέσιν να αντιμετωπίσεις την κατάσταση. Οι προθέσεις του πασά είναι πεντακάθαρες σαν κρύσταλλο. Πρέπει να προετοιμαστείς για κάποια ανατολίτικα καλοπιάσματα». 

«Να πάω;» δίστασα. 

«Και βέβαια να πας», με ενθάρρυνε ο Καμ. Όταν ήσουν στο Καίμπριτζ, συμπεριφερόσουν σαν άνθρωπος του Καίμπριτζ. Τώρα είσαι στην Τουρκία και πρέπει να συμπεριφερθείς σαν Τούρκος». 

Κατάλαβα ότι ο Χόμπχαους, αναζητώντας «παραλειπόμενα» για τα ταξιδιωτικά του άρθρα, προσπαθούσε να με ωθήσει να δεχτώ το ραντεβού μου με τον πασά. Κι εγώ (εκτός από την αίσθηση ότι με υποχρέωνε η ευγένεια) αντιμετώπισα τη συνάντηση σαν ένα αυστηρώς επιστημονικό πείραμα, με τον σκοπό να μάθω τι είδους ικανοποίηση δοκίμαζαν μερικοί παλιοί μου φίλοι (ο Λόρδος Ίνγκολντσμπυ, επί παραδεί-γματι) υιοθετώντας εκείνη που εμείς αποκαλούσαμε «οθωμανική στάση». 

Έφτασα στα δώματα του πασά τα μεσάνυχτα ακριβώς. Ένας λύχνος έκαιγε, το δωμάτιο ήταν διαποτισμένο από άρωμα γιασεμί, και πάνω στο τραπέζι ήταν ακουμπισμένα ένα μπρίκι με καφέ κι ένα δοχείο γεμάτο αμύγδαλα. Ο πασάς φορούσε μιαν ατλαζένια ρόμπα με δαντελωτή παρυφή, και μου ζήτησε να καθίσω σε ένα μαξιλάρι δίπλα του. Σε ένα χάλκινο κλουβί κρεμασμένο από την οροφή υπήρχε ένας παπαγάλος και, σε μια γωνία, ένας νέγρος τροφοδοτούσε με κάρβουνο ένα μαγκάλι. 

Για λίγο μιλήσαμε για ποίηση. Ο πασάς μού διάβασε ορισμένους στίχους του Μπουαλώ, που τους είχε μεταφράσει στα τούρκικα από τα γαλλικά. Μη γνωρίζοντας τούρκικα, δεν ήμουν εις θέσιν να κρίνω πόσο λαμπρή ήταν η απόδοσή τους. Όμως άκουσα ευγενικά, συyκατανεύοντας με το κεφάλι. Στο τέλος ο πασάς έσκυψε μπροστά και είπε: «Αρκετά με την ποίηση. Να, πάρτε λίγον καφέ και επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα φιλί, αγόρι μου». Τώρα που το ξανασκέφτομαι, το επεισόδιο μου φαίνεται πιο πολύ κωμικό παρά απαίσιο, αλλά θυμάμαι ότι εκείνη τη στιγμή ένιωσα μια σαφέστατη δυσφορία. Μόνο η επιθυμία να συγκε-ντρώσω στοιχεία για τα «παραλειπόμενα» του Καμ με έπεισε να υποκύψω στις προτάσεις του πασά. Σβήστηκε ο λύχνος κι εμείς ξαπλώσαμε σε ένα χαλί πλάι στο μαγκάλι . Ο Αλή Πασάς ήταν σαφώς έμπειρος στο είδος και οι χειρισμοί του ήταν γεμάτοι αβρότητα, αλλά όταν αργότερα ο Χόμπχαους με ρώτησε: «Λοιπόν, Μπάιρον, πόνεσε;» αναγκάστηκα να του απαντήσω: «Αν πόνεσε; Και βέβαια πόνεσε. Αναθεματισμένα!». 

Δεν ξαναδοκίμασα τον πειρασμό να επαναλάβω το αλβα-νικό πείραμά μου. Δεν ήταν «στο στυλ μου», όπως λένε. Υπάρχει μια δόση παθητικότητας μέσα μου, αλλά προτιμά μια εκτόνωση πιο λεπτή και πιο υγιεινή. Ωστόσο, όταν σκέφτομαι το πράγμα, και συλλογίζομαι τις πιο λεπτές πτυχές του, καταλαβαίνω ότι το συμβάν δεν ήταν άνευ σημασίας. Όλοι οι άντρες είναι παράξενα ζώα. Τα ορμέμφυτά τους είναι ανεξιχνίαστα. Εν συνεχεία, στο Λονδίνο και στη Γενεύη, για να μην πω στη Βενετία και στη Ραβέννα, έτυχε να ξανασκεφτώ τη νύχτα που πέρασα με τον πασά με ανάμεικτα αισθήματα ευθυμίας και αποτροπιασμού. Μια μέρα διηγήθηκα αυτό το μικρό επεισόδιο στην Καρολάιν, που αμέσως σοβάρεψε και με περιεργάστηκε σκεφτική. 

«Δεν είναι στο στυλ σου;» μουρμούρισε. «Ίσως όχι, αστεία μου αγάπη, αλλά σίγουρα η νύχτα εκείνη στην Αλβανία άφησε το σημάδι της επάνω σου». 

Να είναι αλήθεια; Μπορεί. «Το σεξ είναι αίνιγμα» (όπως ισχυριζόταν η Καρολάιν) και υπάρχουν στιγμές που η σκέψη μου ξαναγυρίζει σ' εκείνο το μικρό «πείραμα» στο Τεπελένι. Ακόμα ξαναβλέπω τον νεαρό Σομαλό που μας κρυφο-κοιτούσε από τη γωνιά του, και τον πασά που πασάλειβε τις σάρκες του με μιαν αλοιφή πράσινη στο χρώμα του μπιζελιού· και ξαναβλέπω τον παπαγάλο που μινύριζε στα τούρκικα - τίποτα κολακευτικό, φοβάμαι, γιατί ο πασάς εξεμάνη και πέταξε πάνω στο κλουβί μια μεγάλη μαύρη εσάρπα.

     

     Το αν ο Αλή πασάς πόνεσε ή όχι τον Μπάιρον, ποσώς μας ενδιαφέρει. Σύμ-φωνα με άλλες βιογραφίες του, δεν υπέκυψε στις ορέξεις του λιονταριού. Πάντως η ομοφυλοφιλία του είναι γενικά αποδεκτή. Σε επιστολή του, από αυτές που δημοπράτησε ο οίκος Σόθμπις πριν από τρία χρόνια, εκφράζει θαυμασμό για ορισμένα από τ' αγόρια του χαρεμιού του Αλή πασά. Η Ιρλανδή συγγραφέας Ο΄ Μπράιεν ασχολήθηκε πρόσφατα επισταμένα με την ερωτική ζωή του. 
     Η παράθεση του πιο πάνω αποσπάσματος, καθώς και των προηγούμενων παραπομπών, έχει σκοπό να βοηθήσει στην απομυθοποίηση όχι του Μπάιρον σαν φιλέλληνα, αλλά του Μπάιρον σαν φιλέλληνα που, σαν τέτοιος, θα πρέπει να είναι στρέιτ γενικώς. Αυτό υποθέτω είναι απόλυτη προϋπόθεση για τους Ελληναράδες που θα προσπαθήσουν στις 25 Μαρτίου να αποκαταστήσουν το νόημα της εθνεγερσίας, ενώ θα βάλλουν κατά των προδοτών, όπως τους αποκαλούν, πολιτικών ταγών. 
     Η παρέλαση θα είναι αντικείμενο της επόμενης ανάρτησης, μεθαύριο, καθώς, αν ήταν σήμερα, όπως είχαμε αρχικά σχεδιάσει και προαναγγείλει, θα 'μοιαζε με δεύτερο καρπούζι κάτω απ' την ίδια μασχάλη. Νομίζω ότι όλη αυτή η τηλεφιλολογία για την τρέχουσα κατάσταση εξαίρεσης θα αρκούσε να απαντηθεί με αποχή μαθητών και θεατών από τις παρελάσεις. Ας μείνουν μόνοι τους: κανάλια, ελληναράδες, επίσημοι. Αλλά...
     Και πάλι στα Χειρόγραφα του Μεσολογίου:
     Παλεύω με μιαν όλο και αυξανόμενη απόγνωση. Πρώτα απ' όλα, οι Έλληνες: μια πλεμπάγια απατεώνες και λωπο-δύτες. Ήρθα στην Ελλάδα να πολεμήσω για την ελευθερία της, όμως οι Έλληνες είναι ακόμα ικανοί για ελευθερία;
     Και το κλίμα. Τα πάντα μουχλιασμένα. Ψείρες και ψύλ-λοι και ένας αέναος πονοκέφαλος. 
     Και οι Σουλιώτες μου: ένας συρφετός παλιάνθρωποι, άπληστοι και μέθυσοι. 

     Έτσι απλά. Ή, απλούστερα, σε επιστολή του (Λ. Μπάυρον, Επιστολές απο την Ελλάδα, εκδ. Ιδεόγραμμα 1996, μτφ. Δημοσθένη Κούρτοβικ):
     Οι Σουλιώτες είναι αχρείοι και μιλούν λίγα ιλλυρικά. 

   

     Σήμερα, 21 του Μάρτη, είναι παγκόσμια ημέρα της ποίησης. Αυτό το μπλογκ είναι μπλογκ της ποίησης, παρά τις όποιες λοξοδρομήσεις του. Ο Μπάιρον ήταν ποιητής. 

 

     Το She walks in beauty (like the night) είναι ένα διάσημο ποίημα του Μπάιρον που ενέπνευσε πολλούς, και μελωδούς. Ας το ακούσουμε από την Fjoralba Turku:

Να κι η μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού, από το BookPress:

I.
Bαδίζει μες στην ομορφιά, όπως η νύχτα
Σ’ ανέφελα τοπία κι έναστρους ουρανούς·
Kι ό,τι καλύτερο απ’ το σκοτάδι και τη λάμψη
Στην όψη της το βλέπεις, στη ματιά της:
Στο τρυφερό αυτό φως έχει ωριμάσει
Που αρνείται ο ουρανός στη φαντασμένη μέρα.


II.
Mια σκιά περισσότερη, μια αχτίνα λιγότερη,
Kι ίσως χανόταν η ανώνυμή της χάρη
Που σε κάθε ολόμαυρη πλεξίδα κυματίζει,
Ή φέγγει απαλά στο πρόσωπό της·
Όπου γλυκά οι σκέψεις και γαλήνια μαρτυρούν
Πόσο αγνή, πόσο ακριβή η κατοικία τους.


III.
Kαι στο μάγουλο αυτό, και σ’ αυτό πάνω το μέτωπο,
Tόσο απαλό, τόσο ήρεμο, κι όμως εκφραστικό,
Tα χαμόγελα πού κερδίζουν, οι τόνοι που αστράφτουν,
Mα πού μιλούν για μέρες στην καλοσύνη ξοδεμένες,
Για ένα μυαλό με τα μικρά συμφιλιωμένο,
Για μια καρδιά πού άδολα αγαπάει!


[Iανουάριος, 1815]