αυταπόδεικτες αυταπάτες

από το κοντέινερ του Δεκέμβρη 2010

Το 1927 εκδόθηκε το βιβλίο του Φρόιντ

το Μέλλον μιας Αυταπάτης.

Ο συγγραφέας απευθύνεται σ' έναν "φανταστικό" αντίπαλο:

     Δεν συμφωνώ μαζί σας, αν επιμένετε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να στερηθεί την παρηγοριά της θρησκευτικής αυταπάτης, πως χωρίς αυτή δεν θα μπορούσε να αντέξει τη δυσκολία της ζωής, την σκληρή πραγματικότητα. Εννοείται, δεν αντέχει εκείνος ο άνθρωπος που τον έχετε ποτίσει με το γλυκό - ή γλυκόπικρο - δηλητήριο από μικρό παιδί. Αλλά ο άλλος που ανατράφηκε νηφάλια; Ίσως αυτός, που δεν πάσχει από νεύρωση, να μην χρειάζεται το δηλητήριο για να ναρκωθεί. Ο άνθρωπος θα βρεθεί σίγουρα σε δύσκολη κατάσταση, θα ομολογήσει την μηδαμινότητά του και την αδυναμία του μέσα στον μηχανισμό του κόσμου, θα αισθανθεί πως δεν είναι πια το επίκεντρο της δημιουργίας, το αντικείμενο της τρυφερής φροντίδας μιας αγαθής πρόνοιας. Θα είναι στην ίδια θέση όπως το παιδί που έχει εγκαταλείψει το πατρικό σπίτι, όπου ήταν τόσο ζεστά και ευχάριστα. Μήπως ο παιδισμός δεν είναι προορισμένος να υπερνικηθεί; Ο άνθρωπος δεν μπορεί να μείνει αιώνια παιδί, πρέπει να βγει τελικά έξω, στην "εχθρική ζωή". Αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε "εκπαίδευση στην πραγματικότητα".

     Και όσον αφορά τις μεγάλες αναγκαιότητες της τύχης, απέναντι στις οποίες είναι άοπλος, αυτές θα μάθει να τις υποφέρει ακριβώς με υποταγή. Τι να τις κάνει τις υποσχέσεις για κτήματα στη σελήνη, που κανείς δεν είδε ακόμη τους καρπούς τους; Ως τίμιος μικρογεωργός σε αυτή τη γη θα ξέρει να καλλιεργεί το χώμα του έτσι που να τον τρέφει. Αποσύροντας τις προσδοκίες του από το υπερπέραν και συγκεντρώνοντας όλες τις αποδεσμευμένες δυνάμεις του στη γήινη ζωή θα πετύχει ίσως να γίνει η ζωή για όλους υποφερτή και να μην καταπιέζει πια κανέναν ο πολιτισμός. Τότε χωρίς πίκρα θα μπορέσει να πει μαζί με έναν από τους άπιστους συντρόφους μας:

Τον ουρανό τον αφήνουμε

στους αγγέλους και στα σπουργίτια*

* (σημ. μτφ.:) από το Deutschland (Caput I) του Χ. Χάινε

Σίγκμουντ Φρόιντ, 

Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας

β΄ έκδοση: Επίκουρος, 1994

μτφ. Γιώργου Βαμβαλή

Laureti Tommaso:Triumph of The Cross fresco, 1585

Το 2001 εκδόθηκε το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπρέ

Ο Θεός, μια ιστορική διαδρομή

Απόσπασμα από το τελευταίο κεφάλαιο, Το Αιώνιο του Αιώνιου: 

     Στο σημείο αυτό επιλέγουμε τη φροϋδική αντίληψη: η αυταπάτη της θρησκείας δεν είναι ίδιας φύσης με το σφάλμα, διότι δεν προσδιορίζεται σε σχέση με την πραγματικότητα των γεγονότων, αλλά σε σχέση με τις επιθυμίες που την προκαλούν Το μυστικό της δύναμης της ψευδαίσθησης είναι η δύναμη που έχουν οι επιθυμίες που την υποκινούν. Το σφάλμα μπορεί να το αντικρούσεις, την ψευδαίσθηση, όχι. Ο Φρόυντ, ωστόσο, που ήταν επηρεασμένος από τον επιστημονισμό της εποχής του (παραμερίζοντας τελείως τον μεγαλοφυή Κομτ), θεωρούσε τις επιθυμίες αυτές παιδαριώδεις και υποστήριζε την άποψη (ίσως από λόγους ευγένειας) ότι, καθώς ο άνθρωπος δεν μπορούσε να παραμένει αιωνίως παιδί, αυτή η νεύρωση ανωριμότητας θα ξεπερνιόταν μετά από λίγο. Κατά τη δική του γνώμη, η θρησκεία είναι ένα παραλήρημα των μαζών, μια οικουμενική νεύρωση, που προκαλείται από τη ναρκισιστική επιθυμία να ξεπεράσουμε την απώλεια της παιδικότητας, πλάθοντας έναν φαντασιακό Πατέρα - είναι απλώς μια κακή στιγμή που θα ξεπεραστεί. Η συνέχεια των γεγονότων καταδεικνύει, μάλλον, ότι αυτό το υποτιθέμενο παρελθόν της ανθρωπότητας δυσκολεύεται να παρέλθει. 

Ρεζίς Ντεμπρέ

Ο Θεός, μια ιστορική διαδρομή

δεύτερη έκδοση: Κέδρος, 2005

μτφ. Μαρίας Παραδέλη